Hai “mùa” nhân tạo: khói mù và rác thải

Các nhà khoa học từ Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London (LSE) cảnh báo rằng Trái Đất đang xuất hiện những mùa hoàn toàn mới, chưa từng tồn tại trong lịch sử sinh thái học và chúng đều bắt nguồn từ hoạt động của con người. Đó là “mùa khói mù” (haze season) và “mùa rác thải” (trash season).

Mùa khói mù hiện diện rõ rệt tại các quốc gia Đông Nam Á như Malaysia, Indonesia, Singapore, Thái Lan và cả Ấn Độ, khi không khí dày đặc khói bụi độc hại trong nhiều tuần liền. Nguyên nhân chủ yếu đến từ hoạt động đốt rừng, đặc biệt là trên đất than bùn, để lấy đất canh tác trong mùa khô.

Theo nghiên cứu, mùa này thường bắt đầu từ tháng 6 đến tháng 9, tạo nên đám mây khói độc lan rộng trong khu vực, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe người dân.

Hiện tượng tương tự đang lan sang Bắc Mỹ, khi mùa cháy rừng ở Canada khiến khói mù tràn xuống New York và New Jersey, buộc chính quyền cảnh báo người dân ở trong nhà vì chất lượng không khí suy giảm.

Trong khi đó, mùa rác thải diễn ra từ tháng 11 hoặc 12 đến tháng 3 tại các vùng biển Đông Nam Á như Bali (Indonesia), Philippines và Thái Lan. Sự thay đổi của gió mùa và dòng hải lưu kéo theo lượng lớn rác thải nhựa tấp vào bờ biển, tạo nên những bãi rác khổng lồ giữa thiên nhiên. Tình trạng này phổ biến tới mức người dân địa phương có thể dự đoán chính xác thời điểm nó sẽ bắt đầu. Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở bờ Đông nước Mỹ, khi dòng Gulf Stream đẩy rác về vùng biển Florida và Carolinas vào mùa hè.

Những hiện tượng trên cho thấy Trái Đất đang bước vào chu kỳ thời tiết – khí hậu chưa từng có, trong đó khai niệm “mùa” không còn là của riêng tự nhiên nữa.

Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh: “Mùa rác và mùa khói mù là những mùa hoàn toàn mới do con người tạo ra. Chúng đang gây ảnh hưởng sâu sắc đến môi trường, sức khỏe cộng đồng và đời sống sinh hoạt tại nhiều quốc gia”.

Khi con người làm lệch nhịp tự nhiên

Bên cạnh việc tạo ra các mùa mới, hoạt động của con người cũng đang khiến một số mùa truyền thống dần biến mất hoặc trở nên lệch nhịp – một xu hướng nguy hiểm hơn nhiều.

Tại Anh, mùa sinh sản của chim biển như loài kittiwake đang suy giảm, không còn diễn ra đúng thời điểm như trước. Ở vùng núi Andes và dãy Rocky, tình trạng thiếu tuyết khiến mùa thể thao mùa đông dần biến mất, tác động nặng nề đến ngành du lịch và cộng đồng phụ thuộc vào tuyết.

Các nhà nghiên cứu gọi đây là “mùa tuyệt chủng” – khi một mùa không còn diễn ra theo đúng chu kỳ sinh học tự nhiên, hoặc bị mất hoàn toàn do điều kiện biến đổi.

Các nhà nghiên cứu gọi đây là hiện tượng “mùa tuyệt chủng”, khi một mùa nào đó không còn diễn ra theo đúng chu kỳ tự nhiên do khí hậu thay đổi hoặc mất đi các điều kiện tồn tại cần thiết.

Một dạng biến đổi khác được gọi là “mùa lệch nhịp” (arrhythmic seasons) – mùa xuân đến sớm, mùa hè kéo dài hơn, mùa đông ngắn lại hoặc biến mất. Những thay đổi này khiến vòng đời của thực vật và động vật không còn đồng bộ, dẫn đến hệ sinh thái bị rối loạn.

Ở Bắc Thái Lan, các cộng đồng dọc sông Mekong từng phụ thuộc vào chu kỳ mưa – lũ – phù sa để canh tác và đánh bắt. Tuy nhiên, các đập thủy điện thượng nguồn và biến đổi khí hậu đã phá vỡ quy luật đó: mùa khô kéo dài, mùa mưa ngắn và dữ dội hơn, gây cháy rừng, thiếu nước và thiệt hại mùa màng.

Cảnh báo của tự nhiên

Khi rác thải và khói mù trở thành mùa cố định, còn mùa đông, mùa sinh sản hay mùa lũ trở nên bất định, đó là tín hiệu rõ ràng rằng Trái Đất đang đổi mùa – không theo quy luật tự nhiên, mà theo sự can thiệp của con người.

Cách con người phản ứng với những mùa mới có thể hoặc giúp môi trường cải thiện, hoặc làm mọi thứ tồi tệ hơn. Ở Đông Nam Á, nhận thức cộng đồng về “mùa khói mù” đã thúc đẩy các sáng kiến như cảnh báo chất lượng không khí, lắp máy lọc tại nhà và mở rộng dịch vụ y tế.

Những nỗ lực này giúp các cộng đồng thích nghi với sự thay đổi. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cảnh báo: nếu chỉ tìm cách khắc phục, những mùa nhân tạo như khói mù hay rác thải có thể trở nên tồi tệ hơn do không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của chúng như phá rừng, ô nhiễm nhựa, hay khí thải từ sản xuất nông nghiệp công nghiệp.

Theo tác giả nghiên cứu, bằng cách công nhận mùa mới này, xã hội có thể bình thường hóa sự tái diễn của khói mù và cô lập bất kỳ ai yêu cầu chính phủ và các doanh nghiệp giải quyết vấn đề phá rừng và đốt rừng. Nhiều tổ chức quyền lực có xu hướng "bình thường hóa" các mùa khủng hoảng, nhằm né tránh trách nhiệm và chuyển hướng dư luận. Việc hiểu rõ các động lực này là bước quan trọng để yêu cầu trách nhiệm và đảm bảo hành động công bằng.

Hơn 6 triệu cư dân Jakarta bị vấn đề hô hấp do ô nhiễm không khí trầm trọng

VOV.VN - Bộ trưởng Môi trường Indonesia Hanif Faisol Nurofiq cho biết, hơn 6 triệu cư dân Jakarta đã bị ảnh hưởng bởi các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính liên quan đến tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng trầm trọng ở thủ đô.