cổng thông tin điện tử ĐÀI TIẾNG NÓI VIỆT NAM
Phát hiện sớm trẻ mắc lao: Nhiệm vụ trọng tâm trong mục tiêu chấm dứt lao năm 2030
Cập nhật: 29 phút trước
VOV.VN - Lao trẻ em vẫn bị bỏ sót nhiều do triệu chứng mờ nhạt và tâm lý e ngại khám bệnh. Đây là thách thức lớn trong mục tiêu chấm dứt bệnh lao tại Việt Nam.
Theo báo cáo bệnh lao toàn cầu năm 2023 của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Việt Nam là nước có gánh nặng bệnh lao cao. Năm 2018, từ vị trí 16/30 nước có gánh nặng bệnh lao cao và 15/30 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất thế giới, Việt Nam đã chuyển lên xếp thứ 11 trong 30 nước có số người bệnh lao cao nhất trên toàn cầu, đồng thời đứng thứ 11 trong số 30 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất thế giới. Đặc biệt, trong nhóm trẻ em mắc lao, tỷ lệ không được phát hiện và điều trị lên tới khoảng 80%. Lao trẻ em nằm trong nhóm bị bỏ sót nhiều nhất do khó chẩn đoán và nhận biết sớm.
Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị Hằng, Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Phổi Trung ương cho biết, bệnh nhi lao tại Việt Nam chiếm khoảng 10% tổng số ca lao mới mỗi năm, tương đương khoảng 10.000 trường hợp. Tuy nhiên, số ca được phát hiện và báo cáo chính thức chỉ dưới 2.000 ca mỗi năm.
“Như vậy, phần lớn trẻ mắc lao vẫn chưa được phát hiện và điều trị. Đây là vấn đề không chỉ của riêng Việt Nam mà còn được WHO đặc biệt quan tâm”, bác sĩ Hằng nhấn mạnh.
Lao trẻ em thường không có triệu chứng điển hình. Trẻ có thể chỉ ho, sốt nhẹ, chậm tăng cân hoặc mệt mỏi kéo dài, rất dễ bị nhầm với viêm phổi hoặc các bệnh hô hấp khác. Ngoài ra, khả năng tìm được bằng chứng vi khuẩn ở trẻ rất hạn chế do trẻ nhỏ khó lấy mẫu bệnh phẩm. Các xét nghiệm hiện đại như Gene Xpert, LPA hay chụp X-quang phổi dù được triển khai sớm, song tỷ lệ dương tính vẫn thấp, đặc biệt với lao ngoài phổi.
Một rào cản khác là nhận thức cộng đồng. Nhiều cha mẹ không nghĩ con mình có thể mắc lao hoặc ngại đưa trẻ đến cơ sở chuyên khoa vì tâm lý sợ lây nhiễm và kỳ thị. Không ít trường hợp, trẻ chỉ được phát hiện mắc lao khi bệnh đã chuyển sang thể nặng như lao màng não, lao kê hoặc lao cột sống.
Riêng tại ĐBSCL, dịch tễ bệnh lao nói chung và ở trẻ em nói riêng là một gánh nặng khi tỷ lệ mắc đang cao nhất cả nước. Theo các chuyên gia, nguyên nhân đến từ dân cư đông, khí hậu ẩm, tỷ lệ người lớn mắc lao cao; cùng với đó là điều kiện kinh tế và y tế cơ sở còn hạn chế, khiến việc tiếp cận khám sàng lọc và chẩn đoán sớm gặp khó khăn.
Một số tỉnh như An Giang, Đồng Tháp, Cà Mau, Kiên Giang, Sóc Trăng thường xuyên ghi nhận số ca lao mới ở người lớn cao, đồng nghĩa với việc trẻ em trong khu vực này cũng có nguy cơ mắc bệnh lớn hơn do tiếp xúc nguồn lây trong gia đình.
Thu nhập thấp cũng là một rào cản đối với bệnh nhân lao trong khu vực ĐBSCL. Người bệnh bị hạn chế khả năng tiếp cận dịch vụ y tế, bao gồm chi phí đi lại, mất thu nhập và thiếu hỗ trợ cho theo dõi điều trị kéo dài, khiến gia đình không đưa trẻ đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu.
Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, lao ở trẻ em có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng.
Bác sĩ Chuyên khoa II Hứa Trung Tiếp, Giám đốc Bệnh viện Lao và bệnh phổi Cần Thơ cho biết, ở trẻ nhỏ, hệ miễn dịch chưa hoàn thiện khiến bệnh tiến triển nhanh hơn so với người lớn. Trẻ dễ mắc các thể lao nặng như lao kê toàn thể hoặc lao màng não. Đây là hai thể lao có tỷ lệ tử vong và để lại di chứng rất cao. Theo WHO, nếu không điều trị, khoảng một nửa số trẻ mắc lao sẽ tử vong. Với lao màng não, ngay cả khi điều trị, nhiều trẻ vẫn có nguy cơ gặp các biến chứng lâu dài như liệt, động kinh, chậm phát triển trí tuệ hoặc giảm thị lực và thính lực.
Ngoài nguy cơ tử vong, bệnh lao không điều trị cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất. Trẻ bị lao kéo dài thường bị suy dinh dưỡng, chậm tăng cân, thấp còi. Đối với trẻ đang trong giai đoạn phát triển xương và não bộ, suy dinh dưỡng và viêm nhiễm mạn tính có thể làm giảm khả năng học tập, tiếp thu và tương tác xã hội trong tương lai.
Ở vùng ĐBSCL, nhiều gia đình có mô hình sinh hoạt liên thế hệ và sống trong điều kiện sông nước ẩm ướt, khiến trẻ tiếp xúc thường xuyên với người lớn mắc lao trong nhà. Khi trẻ mắc bệnh nhưng không được phát hiện sớm, nguy cơ lây truyền ngược lại cho những người xung quanh, đặc biệt là trẻ khác trong gia đình hoặc trường học, càng gia tăng. Điều này duy trì vòng lây truyền âm thầm trong cộng đồng, gây khó khăn cho mục tiêu giảm tỷ lệ mắc lao trong khu vực.
Nếu trẻ điều trị muộn hoặc không đầy đủ, bệnh có nguy cơ tiến triển thành lao kháng thuốc. Việc điều trị lao kháng thuốc kéo dài, sử dụng nhiều loại thuốc có tác dụng phụ mạnh, gây ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe, tâm lý và chất lượng cuộc sống của trẻ. Chi phí điều trị gián tiếp như đi lại, dinh dưỡng bổ sung và theo dõi tái khám cũng tạo thêm gánh nặng tài chính cho gia đình, đặc biệt là ở các vùng sâu vùng xa tại ĐBSCL.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Bác sĩ cao cấp Vũ Xuân Phú, Phó Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Điều hành Chương trình Chống Lao Quốc gia, cho biết, để đạt mục tiêu giảm tỷ lệ mắc lao xuống dưới 20 ca/100.000 dân vào năm 2030 (tỷ lệ được coi là chấm dứt bệnh lao), cần triển khai can thiệp đồng bộ từ tuyến cơ sở đến tuyến tỉnh, trong đó vai trò của y tế cơ sở và chính quyền địa phương hai cấp có ý nghĩa quyết định.
Trước hết, cần tuân thủ nghiêm quy trình tiêm vắc xin BCG đầy đủ cho trẻ sơ sinh. Đồng thời, việc sàng lọc chủ động cần được đẩy mạnh. Khi phát hiện một ca lao người lớn trong gia đình, cơ sở y tế phải tiến hành truy vết, khám và làm xét nghiệm cho toàn bộ trẻ sống chung hoặc có tiếp xúc gần. Đây được xem là khâu quan trọng nhất để ngăn chặn tình trạng trẻ mắc lao tiềm ẩn hoặc tiến triển mà không được phát hiện.
Bên cạnh đó, cần tăng cường sử dụng công cụ chẩn đoán phù hợp với trẻ em. Ở nhiều cơ sở tuyến huyện và xã, bác sĩ thiếu kỹ năng đọc X-quang lao trẻ em, dẫn đến bỏ sót tổn thương phổi mức độ sớm. Việc triển khai các phần mềm hỗ trợ đọc X-quang, đào tạo trực tuyến, hội chẩn từ xa với bệnh viện tuyến trên có thể giúp nâng độ chính xác chẩn đoán. Đồng thời, cần mở rộng xét nghiệm chẩn đoán phân tử nhanh (như GeneXpert), ưu tiên các điểm có khó khăn về di chuyển, để rút ngắn thời gian khẳng định bệnh và khởi động điều trị.
Một giải pháp quan trọng khác là điều trị dự phòng cho trẻ em có tiếp xúc nguồn lây. Khi trong gia đình có người mắc lao, trẻ dưới 5 tuổi hoặc trẻ suy giảm miễn dịch cần được đánh giá nguy cơ và điều trị dự phòng theo hướng dẫn của Chương trình Chống lao quốc gia. Điều trị dự phòng giúp giảm 60–90% khả năng trẻ phát triển thành bệnh lao hoạt động, góp phần quan trọng trong việc cắt đứt chuỗi lây truyền trong cộng đồng.
Trong điều trị, các cơ sở y tế cần đảm bảo trẻ được sử dụng thuốc đủ liều, đúng thời gian và được theo dõi tác dụng phụ chặt chẽ. Việc hỗ trợ dinh dưỡng, tư vấn tâm lý cho gia đình và theo dõi tái khám đúng hẹn đóng vai trò thiết yếu để nâng tỷ lệ điều trị thành công. Ở ĐBSCL, có thể kết hợp mạng lưới y tế cơ sở, y tế học đường, hội phụ nữ, đoàn thể địa phương để giám sát việc uống thuốc và nhắc tái khám.
Truyền thông cộng đồng cũng phải là giải pháp được triển khai thường xuyên. Điều này sẽ giúp người dân hiểu rằng lao có thể điều trị khỏi hoàn toàn, đồng thời giảm kỳ thị với người bệnh. Khi cộng đồng chủ động hợp tác sàng lọc và điều trị, trẻ em sẽ có nhiều cơ hội được bảo vệ, phát hiện sớm và chữa khỏi bệnh.
Dù khó phát hiện, song khi được chẩn đoán và điều trị kịp thời, lao trẻ em có tiên lượng rất tốt. Tại Bệnh viện Phổi Trung ương, tỷ lệ điều trị thành công đạt trên 95%. Hiện WHO và Việt Nam đã áp dụng các phác đồ điều trị ngắn hạn hơn, chỉ 4 tháng đối với lao nhạy cảm và 9 tháng đối với lao kháng thuốc, thay vì 6-18 tháng như trước đây.
Chương trình Chống lao Quốc gia đặt mục tiêu chấm dứt bệnh lao vào năm 2035. Để đạt mục tiêu này, việc phát hiện và điều trị sớm bệnh lao ở trẻ em được coi là nhiệm vụ trọng tâm, giúp bảo vệ sức khỏe trẻ và giảm nguy cơ lan truyền trong cộng đồng.
Từ khóa: chấm dứt, bệnh lao, chấm dứt bệnh lao, lao trẻ em, tỷ lệ mắc lao tại Việt Nam, triệu chứng lao, điều trị lao, lao kháng thuốc, bệnh viện phổi trung ương,trẻ mắc lao
Thể loại: Xã hội
Tác giả: phương hồng/vov.vn
Nguồn tin: VOVVN
Chương trình đã phát
Nghe và xem trực tuyến
