Mang tiếng nói của người yếu thế vào nghị trường

Chị Nguyễn Thị Minh Tâm, ở phường Cao Lãnh (Đồng Tháp), là người khuyết tật vận động sau một tai nạn giao thông trong chuyến đi vận động học sinh ra lớp. Biến cố ấy giúp chị thấu hiểu sâu sắc những rào cản mà người yếu thế gặp phải trên hành trình học tập và cống hiến.

Hiện, là giáo viên Toán Trường THPT Thiên Hộ Dương (Cao Lãnh), chị Tâm còn giữ nhiều trọng trách trong các tổ chức xã hội: Ủy viên Ban Thường vụ Hội Liên hiệp Thanh niên Khuyết tật Việt Nam, Ủy viên Hội Bảo trợ Người tàn tật, Trẻ mồ côi và Bệnh nhân nghèo tỉnh Đồng Tháp, Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc thành phố Cao Lãnh và Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam tỉnh. Chị đang chuẩn bị ứng cử đại biểu Quốc hội với mong muốn đưa tiếng nói của người khuyết tật đến gần hơn với cơ quan lập pháp.

Hơn mười năm qua, chị gắn bó với công tác thiện nguyện. Từ nhóm “Nhất Tâm” do chị sáng lập đến Câu lạc bộ thanh niên khuyết tật Đồng Tháp, chị khởi xướng nhiều chương trình hỗ trợ và tạo diễn đàn để người khuyết tật có cơ hội lên tiếng. Tuy nhiên, theo chị, những hoạt động này mới dừng ở phạm vi cộng đồng, chưa tạo tác động hệ thống.

Năm 2022, chị tham gia khóa đào tạo ứng viên tiềm năng là người khuyết tật do Liên hiệp hội Người khuyết tật Việt Nam phối hợp các tổ chức quốc tế tổ chức. Với chị, đây là cơ hội chuẩn bị kiến thức, kỹ năng và bước đệm quan trọng cho vai trò hoạch định chính sách.

Trên hành trình xã hội, chị gặp nhiều rào cản - từ hạ tầng chưa thân thiện đến thiếu tài liệu bầu cử dễ tiếp cận. Nhưng thay vì nản chí, chị luôn tin người khuyết tật có năng lực bình đẳng trong đời sống chính trị - xã hội.

Với chị Tâm, quyền tham chính là quyền công dân cơ bản, đặc biệt quan trọng với người khuyết tật để họ có thể đóng góp cho đất nước. Từ trải nghiệm cá nhân, chị đề xuất ba giải pháp: có chỉ tiêu người khuyết tật trong cơ quan dân cử; đẩy mạnh truyền thông để thay đổi định kiến xã hội; và bảo đảm tiếp cận toàn diện về cơ sở hạ tầng, thông tin bầu cử.

“Chúng tôi có thể có những hạn chế, nhưng không thiếu ý chí và năng lực. Điều quan trọng là xã hội hãy nhìn chúng tôi bằng sự bình đẳng”, chị Tâm nói.

Chị tin rằng, hành trình ứng cử của mình sẽ mở ra cánh cửa mới cho cộng đồng người khuyết tật - những công dân bình đẳng, sẵn sàng đóng góp cho xã hội.

Phá bỏ rào cản, khẳng định quyền tham chính bình đẳng

Chị Huỳnh Ngọc Hồng Nhung, Chủ tịch Hội Người khuyết tật TP. Cần Thơ, là gương mặt tiêu biểu trong phong trào của người khuyết tật Việt Nam. Chị từng giữ nhiều trọng trách như Ủy viên Ban Chấp hành Hiệp hội Doanh nghiệp của Thương binh và Người khuyết tật Việt Nam, Liên hiệp hội về Người khuyết tật Việt Nam và Hội Người khuyết tật TP. Cần Thơ. Hiện, chị đang ứng cử đại biểu Quốc hội với mong muốn khẳng định quyền tham chính của người khuyết tật - quyền được lắng nghe và tham gia vào những quyết định ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của họ.

Theo chị Nhung, tham chính là sự công nhận người khuyết tật là chủ thể bình đẳng, có khả năng đóng góp, không chỉ là nhóm cần bảo trợ. Tuy nhiên, họ vẫn đối mặt nhiều rào cản: hạ tầng chưa thân thiện, điểm bỏ phiếu thiếu đường dốc, thang máy, nhà vệ sinh phù hợp; tài liệu bầu cử hiếm khi có chữ nổi, chữ lớn hay ngôn ngữ ký hiệu; định kiến xã hội còn nặng nề, nhiều người vẫn nghi ngờ năng lực lãnh đạo của người khuyết tật.

Về chính sách, các quy định hỗ trợ ứng cử còn thiếu rõ ràng, chưa có cơ chế điều chỉnh hợp lý, trong khi nguồn lực xã hội, kỹ năng vận động và sự tiếp cận thông tin của người khuyết tật còn hạn chế. Chính vì vậy, tiếng nói của họ trong các cơ quan ra quyết định vẫn chưa được thể hiện rõ.

Chị Nhung cho biết, quyết định ứng cử của mình không xuất phát từ tham vọng cá nhân mà từ mong muốn đại diện cho hơn 7 triệu người khuyết tật và các nhóm yếu thế khác. Chị muốn chứng minh năng lực không bị giới hạn bởi khuyết tật và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ tự tin theo đuổi ước mơ. Quan trọng hơn, chị hy vọng sự hiện diện của người khuyết tật trong Quốc hội sẽ góp phần thay đổi nhận thức xã hội, thúc đẩy chính sách theo hướng tiếp cận quyền con người.

Từ thực tế hoạt động, chị nhận thấy việc áp dụng các quy định về tiếp cận còn chậm, đặc biệt ở công trình công cộng cũ và vùng nông thôn. Nhiều nơi thiếu đường dốc, biển báo, tài liệu dễ đọc hoặc thiết bị hỗ trợ bỏ phiếu độc lập.

Để cải thiện, chị đề xuất ba giải pháp: Đưa nguyên tắc của Công ước Liên Hợp Quốc về Quyền của Người khuyết tật vào luật để đảm bảo tiếp cận toàn diện trong bầu cử; xóa bỏ định kiến, tăng cường truyền thông, khuyến khích ứng cử và hỗ trợ tổ chức của người khuyết tật; cuối cùng, đào tạo cả cán bộ bầu cử và người khuyết tật để họ tự tin tham gia và thực hiện vai trò của mình.

“Khuyết tật là sự đa dạng, không phải giới hạn”, chị Nhung khẳng định.

Với các nhà hoạch định chính sách, chị gửi gắm thông điệp: “Hãy thực thi quyền, đừng chỉ ban hành chính sách.” Chị kỳ vọng trong tương lai, tiếng nói của người khuyết tật sẽ được lắng nghe nhiều hơn thông qua cơ chế tham vấn, đầu tư công nghệ hỗ trợ và sự thay đổi trong nhận thức xã hội.

Người khuyết tật và hành trình đến nghị trường

Việc một số người khuyết tật tham gia ứng cử vào Quốc hội Việt Nam trong cuộc bầu cử sắp tới được xem là dấu mốc quan trọng trong tiến trình khẳng định quyền chính trị của nhóm công dân đặc biệt này.

Chị Đào Thu Hương, Cán bộ Dự án Hòa nhập người khuyết tật của Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (UNDP) tại Việt Nam, nhận định đây là “một bước tiến mạnh mẽ”, thể hiện tinh thần của Công ước về quyền của người khuyết tật (CRPD) - “Không có gì về chúng tôi mà không có sự tham gia của chúng tôi”.

Theo chị Hương, việc người khuyết tật ứng cử không chỉ có ý nghĩa với cộng đồng của họ mà còn đại diện cho toàn xã hội. Với trải nghiệm vượt qua rào cản, họ có sự đồng cảm và cam kết mạnh mẽ trong việc xây dựng chính sách bao trùm, lấy con người làm trung tâm. Dù kết quả bầu cử thế nào, sự xuất hiện của họ trong danh sách ứng cử viên đã là minh chứng cho bước tiến của xã hội - nơi người khuyết tật khẳng định quyền tham chính hợp pháp và xứng đáng có tiếng nói trong cơ quan quyền lực cao nhất.

Hiến pháp năm 2013 bảo đảm quyền ứng cử của mọi công dân, nhưng đến nay Việt Nam chưa có đại biểu Quốc hội nào công khai là người khuyết tật, dù nhóm này chiếm khoảng 7% dân số. Sự tham gia của họ vừa là biểu hiện của hòa nhập, vừa thể hiện cam kết của Việt Nam trong thực hiện CRPD.

Việc người khuyết tật tranh cử có thể thúc đẩy các cải cách giúp bầu cử trở nên dễ tiếp cận hơn - từ cơ sở hạ tầng, tiêu chí sức khỏe ứng cử viên đến hoạt động vận động cử tri. Những thay đổi này không chỉ có lợi cho người khuyết tật mà còn cho người cao tuổi, phụ nữ và các nhóm yếu thế khác. Đồng thời, sự có mặt của họ trong cơ quan lập pháp sẽ góp phần xây dựng chính sách công bằng và bao trùm hơn, không để ai bị bỏ lại phía sau.

Tuy vậy, định kiến xã hội vẫn là rào cản lớn. Báo cáo của UNDP chỉ ra rằng, người khuyết tật thường bị coi là yếu đuối, phụ thuộc, không phù hợp với vai trò lãnh đạo. Một số quy định pháp lý, như Quyết định 1266/QĐ-BYT (2020) phân loại một số dạng khuyết tật là “không đủ sức khỏe để lao động”, vô tình giới hạn quyền ứng cử của họ.

“Để bảo đảm môi trường công bằng, Việt Nam cần xem xét cơ chế khuyến khích hoặc hạn ngạch ứng cử, điều chỉnh tiêu chí sức khỏe phù hợp, tăng cường khả năng tiếp cận trong mọi giai đoạn bầu cử và truyền thông tích cực về năng lực lãnh đạo của người khuyết tật”, chị Đào Thu Hương chia sẻ.

Việt Nam có khung pháp lý tiến bộ khi không cấm người khuyết tật bỏ phiếu, song vẫn thiếu chính sách hỗ trợ ứng cử. Kinh nghiệm quốc tế như Nhật Bản, Uganda hay Canada cho thấy, sự đại diện của người khuyết tật trong chính trường có thể thúc đẩy cải cách thực chất, củng cố nền dân chủ và nguyên tắc “không ai bị bỏ lại phía sau”.

Kỹ năng đưa tin về quyền tham chính cho người khuyết tật

VOV.VN - Các nhà báo từ hàng chục đơn vị báo chí đã đến tham dự khóa tập huấn “Kỹ năng đưa tin về quyền tham chính cho người khuyết tật” diễn ra vào sáng 16/9, tại Hà Nội.