Tận dụng cơ hội từ các FTA đang tác động tích cực đến nền kinh tế Việt Nam và hoạt động của cộng đồng doanh nghiệp (DN). Các DN đã tận dụng tốt những ưu đãi thuế quan để tăng trưởng xuất khẩu, đồng thời thông qua dòng vốn đầu tư và nhập khẩu theo các FTA, từ đó tăng cường năng lực sản xuất, nâng cao trình độ khoa học và nắm bắt các cơ hội mới.

Hỗ trợ dàn trải không mang lại hiệu quả

Tuy vậy, thực tế cho thấy các DN trong nước còn đối mặt với các thách thức trong quá trình thực thi các FTA. Một trong số đó là thiếu nguồn lực, thiếu nguồn thông tin về hoạt động hỗ trợ DN. TS. Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam nhận xét, nếu cải cách thủ tục hành chính không đột phá, DN vẫn khó tận dụng hết các cơ hội từ FTA. 

“Các DN nhỏ và vừa rất ngại thủ tục hành chính, trong khi thủ tục không hoàn thiện DN sẽ phải chịu rất nhiều thiệt hại, ví dụ trong quá trình xuất khẩu chỉ cần container bị trả về do thiếu thủ tục là rất nguy hiểm cho DN. Ngoài ra với các FTA, nếu nói DN có đủ khả năng nguồn lực, điều hành, khả năng quản lý chỉ tập trung vào các DN cỡ vừa có vai trò dẫn dắt, giúp đỡ, hỗ trợ các DN nhỏ và siêu nhỏ. Cho nên các DN cỡ vừa phải được tạo mọi điều kiện, kể cả về cơ chế, tiếp cận vốn để đẩy lên thành DN lớn”, ông Thân nêu thực tế.

Để hỗ trợ DN tận dụng tốt cơ hội từ các FTA, thời gian qua Chính phủ và các Bộ, ngành đã ban hành các chính sách hỗ trợ và triển khai nhiều hoạt động truyền thông, giúp các DN tận dụng tối đa lợi ích từ các FTA. Tuy nhiên, phần lớn các DN FDI lại tận dụng được tốt các FTA, còn DN trong nước, đặc biệt là các DNNVV việc tận dụng cơ hội từ các FTA vẫn còn tương đối hạn chế. Điều đó cho thấy việc tiếp cận các kênh hỗ trợ cho DN chưa thực sự hiệu quả.

Báo cáo mới đây của Bộ Công Thương về tình hình thực thi Hiệp định CPTPP, EVFTA và UKVFTA cũng chỉ ra, đó là các hoạt động hỗ trợ DN nâng cao năng lực vẫn mang tính dàn trải, chưa có điều kiện tập trung vào các lĩnh vực hoặc ngành hàng có thế mạnh. Các chương trình kết nối ngân hàng với DN nhằm tận dụng cơ hội xuất khẩu từ các FTA chưa phát huy được hiệu quả tối đa. Bên cạnh đó, các hoạt động xúc tiến thương mại, cập nhật thông tin hay kết nối thương mại tại các thị trường EVFTA, CPTPP và UKVFTA dù được đẩy mạnh nhưng cũng chưa đáp ứng đủ yêu cầu của DN.

Theo ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), Chương trình hỗ trợ DN tận dụng các FTA có nhiều điểm thuận lợi với cơ sở cam kết quốc tế tại chính các FTA hay kế hoạch thực thi các FTA. Trong đó, chính phủ quy định rõ phải có các biện pháp hỗ trợ để cho DN tận dụng FTA.

“Thách thức trong thực hiện các Chương trình hỗ trợ DN tận dụng các FTA cần thống nhất được các nguồn lực để hiệu quả hơn. DN được hỗ trợ nhưng phải đảm bảo phù hợp với các cam kết trong các FTA, nên nhà nước phải có chương trình hỗ trợ dành riêng cho các DN tận dụng FTA”, ông Khanh đề cập.

Chương trình hỗ trợ trọng tâm, trọng điểm

Nhận thấy các DN hiện nay đang cần hỗ trợ nhiều vấn đề để tận dụng lợi thế từ các FTA, bà Bùi Thu Thủy, Phó Cục trưởng Cục Phát triển DN (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho rằng, các yêu cầu của thị trường xuất khẩu ngày càng khắt khe. Đơn cử như trong lĩnh vực nông nghiệp, thị trường EU khi tiếp nhận sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam, họ kiểm tra đến 30 chỉ tiêu về dư lượng kháng sinh, liên quan đến cả một quy trình.

“Để tận dụng được cơ hội từ FTA làm tăng lợi thế cho DN, khi thiết kế Chương trình hỗ trợ DN phải hiểu được yêu cầu của quốc tế. DN phải có kiến thức về tiêu chuẩn, yêu cẩu của thị trường, từ đó xây dựng kế hoạch sản xuất, chế biến,…những vấn đề này DNNVV còn rất khó khăn vì chưa chuẩn hóa quy trình. Thậm chí hiện nay, các thị trường yêu cầu sản xuất xanh và bền vững, nhưng các DN còn chưa thực sự quan tâm”, bà Thủy nêu.

Đề cập đến vấn đề tài chính cho DN trong thực thi FTA, bà Thủy đề xuất cơ chế phối hợp với ngành ngân hàng để thúc đẩy việc cấp vốn theo chuỗi giá trị. Khi đó, không cần DN phải có quá nhiều tài sản thế chấp, chỉ biết rằng DN đó đã tham gia được vào chuỗi, đã có đối tác nhập khẩu, ngân hàng sẵn sàng cho vay với thế chấp chính bằng chuỗi giá trị này, khi đó sẽ tháo gỡ được tài chính cho DN.

“Việc hỗ trợ DN đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường cần có trọng tâm, trọng điểm không hỗ trợ chung chung, ví dụ như những gói hỗ trợ DN đáp ứng tiêu chuẩn xanh; DN tham gia xuất khẩu để tận dụng được FTA,… Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đang có kế hoạch rà soát để sửa đổi Luật Hỗ trợ DNNVV, trong đó tính đến những chính sách dành riêng cho các nhóm DN và đi theo các gói hỗ trợ chuyên sâu, chuyên biệt hơn”, bà Thủy nêu nhóm giải pháp.

Việc đàm phán thành công và tham gia vào các FTA đã chứng tỏ năng lực hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Tuy nhiên đây mới chỉ là bệ phóng, để phát triển với sân chơi quốc tế rộng lớn, luật chơi nghiêm ngặt đòi hỏi người chơi là các DN phải nỗ lực rất nhiều. Bên cạnh các chính sách, giải pháp hỗ trợ từ phía Nhà nước, những kết quả tích cực từ các FTA vẫn chờ các DN có đủ năng lực và chủ động thích ứng.