Đó là nội dung cuộc trò chuyện giữa phóng viên Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam với Tiến sĩ (TS) Lê Cẩm Hà, Khoa Quản trị nhân lực - Học viện Hành chính và Quản trị công. 

Cải cách không có biên chế trọn đời

PV: Chúng ta phải giải quyết việc thiếu cán bộ chuyên sâu ở một số phòng ban của cấp xã như thế nào, trong điều kiện vẫn phải tinh giản biên chế, thưa TS?

TS Lê Cẩm Hà: Mục đích chính của việc triển khai chính quyền địa phương 2 cấp là nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý, và tạo không gian phát triển kinh tế - xã hội mới. Mô hình này hướng đến việc giảm bớt tầng nấc trung gian, tăng quyền tự chủ cho cấp cơ sở, và giải quyết các vấn đề dân sinh một cách hiệu quả hơn. Do đó khi triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp không thể không tính đến việc tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế và tiết kiệm chi phí.

Trong quá trình triển khai chính quyền địa phương 2 cấp, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 154/2025/NĐ-CP ngày 15/6/2025 quy định về tinh giản biên chế. Sau hơn 1 tháng triển khai chính quyền 2 cấp, một số tỉnh, thành kêu thiếu cán bộ chuyên sâu ở một số phòng ban của cấp xã. 

Để giải bài toán "thiếu người nhưng không được tăng mà phải giảm biên chế", theo tôi, cần có giải pháp tổng thể và linh hoạt, gồm cả ngắn hạn và dài hạn. Có thể tính đến kết hợp giải pháp tối ưu bộ máy; đào tạo tại chỗ; tăng cường ứng dụng công nghệ.  

"Để thu hút và giữ chân người trẻ ở cấp xã, không thể chỉ tuyên truyền, kêu gọi cống hiến, mà phải có chính sách lương - phụ cấp thực sự cạnh tranh (đặc biệt ở vùng khó khăn); Đánh giá công bằng, khách quan; Lộ trình nghề nghiệp rõ ràng, có khả năng vươn lên cấp cao hơn; Chương trình đào tạo, bồi dưỡng, nâng trình độ liên tục; Cơ chế thi tuyển, xét tuyển đặc biệt, linh hoạt và minh bạch” 

Cụ thể, sắp xếp lại vị trí việc làm, giảm bớt vị trí việc làm không còn phù hợp hoặc đang bị chồng chéo; có thể luân chuyển luân phiên nhân sự từ cấp tỉnh xuống để tăng cường đội ngũ trong một thời gian nhất định.

Điều này giúp không tăng biên chế, nhưng tăng hiệu quả. Bên cạnh tăng cường nhân sự cũng cần đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức hiện có bằng cách tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu cho nhóm đối tượng là trưởng các phòng, ban; nhóm cán bộ, công chức chuyên môn sâu…

Các khóa bồi dưỡng nên tổ chức ngắn hạn tại chỗ hoặc trực tuyến, tập trung vào các lĩnh vực thiếu hụt như: chuyên ngành tài chính - kế hoạch, xây dựng, môi trường, văn hóa… 

Trong bối cảnh hiện nay cần tăng cường ứng dụng công nghệ, phần mềm chuyên ngành, sử dụng phần mềm hỗ trợ nghiệp vụ để cán bộ, công chức cấp xã dễ xử lý các vấn đề kỹ thuật.

Cũng cần tính đến xu hướng cải cách không có biên chế trọn đời, các vị trí sẽ được đánh giá định kỳ và có thể bị thay thế nếu không đáp ứng được yêu cầu công việc. Có thể tính đến việc thuê khoán chuyên gia/nhân lực trình độ cao cho các vị trí mang tính chất kỹ thuật - tài chính, đất đai, xây dựng;… áp dụng cơ chế hợp đồng 1 - 3 năm, kèm theo chính sách ưu đãi hợp lý (hỗ trợ nhà ở, tiền lương, phụ cấp, thăng tiến...). Giải pháp dài hạn này phụ thuộc rất nhiều vào cơ chế pháp lý và nguồn lực tài chính của địa phương để triển khai đem lại hiệu quả cao.

PV: Một số tỉnh như: Quảng Trị, Lâm Đồng;… một số bộ như: Bộ Nội vụ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tư pháp… biệt phái cán bộ về hỗ trợ cho cấp xã. Theo TS, việc làm này có phải là giải pháp hay để giải quyết bài toán thiếu cán bộ chuyên sâu ở cấp xã?

TS Lê Cẩm Hà: Theo tôi, đây là giải pháp hay nhưng cũng chỉ nên sử dụng trong ngắn hạn ở thời điểm sau sáp nhập. Việc cử cán bộ cấp tỉnh luân phiên về cấp xã sẽ giúp lấp khoảng trống chuyên môn tạm thời cho cấp xã (nhất là các lĩnh vực như đất đai, tài chính, xây dựng…); chuyển giao được kiến thức, đào tạo tại chỗ cho cán bộ xã; tăng cường tính liên thông, đồng bộ trong quản lý hành chính giữa các cấp và cũng tạo điều kiện để cán bộ cấp tỉnh hiểu sát thực tiễn cơ sở, phục vụ hoạch định chính sách tốt hơn.

Song đây không hoàn toàn là giải pháp lâu dài bởi cán bộ luân phiên không gắn bó lâu dài với xã nên khó theo sát công việc lâu dài, không đảm bảo tính ổn định và liên tục. Việc luân phiên sẽ tốn kém thời gian, chi phí đi lại, quản lý phức tạp, phát sinh những vấn đề pháp lý khác cần giải quyết; thậm chí có thể dẫn đến tâm lý ỷ lại của cán bộ xã, không chủ động học hỏi nâng cao năng lực, đặc biệt không giải quyết gốc rễ của vấn đề và bộ máy cấp xã chưa được tinh gọn, tối ưu về chất lượng; khó tuyển dụng nhân sự mới đáp ứng yêu cầu hiện nay.

Có thể thực hiện cơ chế đãi ngộ đột phá

PV: Theo TS, chế độ đãi ngộ và cơ hội phát triển nghề nghiệp có phải là rào cản khiến nhân tài, nhất là những người trẻ, không muốn làm việc ở cấp xã?

TS Lê Cẩm Hà: Đúng vậy, đây là 2 rào cản lớn nhất khiến nhân tài, đặc biệt là người trẻ, không muốn làm việc ở cấp xã. Thực tế này đã được phản ánh qua nhiều báo cáo khảo sát và hiện trạng nhân sự cấp cơ sở hiện nay. Chế độ đãi ngộ thấp khiến họ không đủ sống, không đủ động lực; lương và phụ cấp ở cấp xã thấp, trong khi khối lượng công việc lớn, nhiều đầu việc phát sinh, đặc biệt trong các lĩnh vực như địa chính, tư pháp, tài chính, văn hóa…

Ở các xã vùng sâu, vùng xa, cán bộ trẻ phải đối mặt với điều kiện sinh hoạt thiếu thốn, đi lại khó khăn, văn hóa cục bộ địa phương,… trong khi thu nhập không đủ để duy trì cuộc sống nói gì đến hỗ trợ gia đình. Thiếu cơ hội phát triển nghề nghiệp là rõ ràng, cơ hội học tập, nâng cao trình độ cũng ít. 

Các cơ quan quản lý chưa đảm bảm bảo được những vấn đề người trẻ cần như: thu nhập; môi trường làm việc minh bạch, năng động, có cơ hội phát triển, thăng tiến; không bị lãng phí năng lực;… trong khi khu vực tư nhân, doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ đang mở ra nhiều cơ hội hấp dẫn hơn.

PV: Trong một cuộc họp với Bộ Nội vụ, Giám đốc Sở Nội vụ tỉnh Thái Nguyên đề xuất, với các địa phương miền núi, nhất là đồng bào dân tộc, có những bạn trẻ am hiểu bản địa, am hiểu tiếng dân tộc, am hiểu công nghệ, Bộ Nội vụ cần có hướng dẫn tuyển dụng cán bộ bán chuyên trách ở xã để thực hiện các nhiệm vụ được giao. Theo TS, cần có cơ chế đãi ngộ đột phá như thế nào để chiêu mộ nhân tài vào làm ở bộ máy Nhà nước, nhất là công tác ở cấp xã?

TS Lê Cẩm Hà: Đề xuất của Giám đốc Sở Nội vụ tỉnh Thái Nguyên phản ánh tình trạng miền núi, vùng dân tộc thiểu số đang thiếu nhân lực chất lượng, am hiểu địa phương. Thiếu người nhưng khó tuyển được người có năng lực, có nhiệt huyết vào làm việc ở cấp xã - nơi lương thấp, điều kiện khó khăn, ít cơ hội phát triển.

Thực tế đây là câu chuyện của hệ thống công vụ, khó khăn trong thu hút nhân tài và nhân lực trẻ có tài năng vào làm việc cho bộ máy nhà nước. Theo tôi, cơ chế đãi ngộ đột phá chúng ta có thể thực hiện như:

Có thể cho địa phương được thực hiện cơ chế đãi ngộ đột phá về tài chính để hỗ trợ nhân tài được hưởng mức lương cao, thu hút họ về xã theo nguồn lực của từng địa phương. Bổ sung cơ chế ký kết hợp đồng tự chủ, chi trả lương, phụ cấp từ ngân sách địa phương, kết hợp trung ương hỗ trợ người có tài năng theo từng dự án, công việc quan trọng và được đánh giá bởi hiệu quả công việc. Đối với vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số có thể tăng lương gấp 2 - 3 lần mức hiện hành cho cán bộ trẻ có trình độ và cam kết làm việc tối thiểu 3 - 5 năm, để đảm bảo không làm tăng biên chế chính thức, vẫn tuân thủ yêu cầu tinh giản.

Có thể áp dụng cơ chế thưởng theo hiệu quả công việc (nhất là các lĩnh vực chuyển đổi số, dịch vụ công trực tuyến, cải cách thủ tục hành chính…). Ưu tiên học tiếp/đào tạo nâng cao chuyên môn nếu cán bộ có nhu cầu học tập và phục vụ lâu dài; cần có cơ chế bổ nhiệm, thiết kế lộ trình thăng tiến riêng cho cán bộ vùng sâu, vùng xa để giữ chân họ lâu dài. Cũng cần có giải pháp về hỗ trợ nhà ở, phương tiện đi lại, công tác phí cho các nhân tài.

Cũng nên đổi mới cơ chế tuyển dụng linh hoạt hơn. Cách tuyển dụng hiện nay còn nhiều thủ tục, chưa thông thoáng, nặng lý thuyết gây khó khăn cho việc tiếp cận với nhân tài và nhân lực trẻ.

Ngoài ra, cần tạo dựng hình ảnh “phục vụ cộng đồng”, gắn bó với quê hương - đặc biệt với người trẻ là con em vùng dân tộc thiểu số, có tinh thần cống hiến; phát động các chương trình tuyển dụng kiểu "Học sinh vùng cao phục vụ quê hương" - có cam kết lâu dài, tạo tính lan tỏa; ưu tiên người bản địa, biết tiếng dân tộc và công nghệ; thiết kế tiêu chí riêng trong tuyển dụng: không quá nặng bằng cấp, nhưng ưu tiên khả năng sử dụng tiếng dân tộc, công nghệ thông tin và am hiểu địa phương.

Xin cảm ơn tiến sĩ!

Kết luận 183 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về triển khai chính quyền 2 cấp

VOV.VN - Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam giới thiệu toàn văn Kết luận 183 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về tích cực triển khai vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, chuyển mạnh cấp cơ sở sang chủ động nắm, điều hành kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh.