Hợp tác ngoài Trái Đất

Người đứng đầu Cơ quan Vũ trụ Liên bang Nga (Roscosmos), ông Dmitry Bakanov, vừa thực hiện chuyến thăm hiếm hoi tới Mỹ và cũng là chuyến công du đầu tiên kể từ khi ông nhậm chức lãnh đạo ngành hàng không vũ trụ Nga. Mục đích chuyến đi là tham dự lễ phóng tàu vũ trụ của SpaceX chở theo phi hành gia Nga Oleg Platonov, đồng thời gặp quyền Giám đốc NASA – ông Sean Duffy.

Hiện vẫn chưa rõ ông Bakanov có gặp tỷ phú Elon Musk, nhà sáng lập SpaceX, hay không. Nhưng điều khiến chuyến đi này trở nên đáng chú ý không nằm ở cái bắt tay cá nhân, mà là ý nghĩa chính trị - ngoại giao sâu xa đằng sau đó.

Trên hết, đây là một chuyến thăm mang tính biểu tượng – được lên kế hoạch từ nhiều tháng trước và cần có sự phê chuẩn từ cấp cao nhất. Việc nó diễn ra vào thời điểm căng thẳng giữa Nga và Mỹ về vấn đề Ukraine cho thấy một thông điệp rõ ràng. Đây là cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa lãnh đạo Roscosmos và NASA kể từ năm 2018, khi ông Dmitry Rogozin tiếp đón Giám đốc NASA Jim Bridenstine tại sân bay vũ trụ Baikonur (Kazakhstan).

Dự định đến Mỹ của ông Rogozin sau đó đã bị hủy bỏ vào cuối năm 2018. Việc bị liệt vào danh sách trừng phạt của phương Tây khiến Washington không thể đón tiếp ông một cách chính thức.

Người kế nhiệm Yury Borisov thậm chí không có cuộc gặp trực tiếp nào với các đối tác Mỹ, do chính quyền Tổng thống Joe Biden từ chối tổ chức các cuộc đàm phán cấp cao vì lý do chính trị giữa bối cảnh xung đột Ukraine leo thang. Trong suốt nhiệm kỳ, ông Borisov chỉ duy trì được vài cuộc gọi điện. Tuy nhiên, với việc ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng và sự thay đổi trong đội ngũ lãnh đạo ngành vũ trụ Mỹ, cục diện giờ đã khác.

Việc NASA do quyền Giám đốc mới được bổ nhiệm làm đại diện, hay việc Roscosmos thay đổi lãnh đạo nhiều lần, không làm lu mờ thông điệp chính: hai bên đã nối lại đối thoại sau nhiều năm gián đoạn dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden.

Thời điểm diễn ra cuộc gặp không phải ngẫu nhiên. Nó trùng với dịp kỷ niệm sứ mệnh Apollo–Soyuz năm 1975, khi Mỹ và Liên Xô lần đầu tiên kết nối tàu vũ trụ trên quỹ đạo, ngay giữa thời kỳ đỉnh điểm của Chiến tranh Lạnh. Khi ấy, cả hai bên đều chĩa vũ khí hạt nhân vào thủ đô của nhau, nhưng vẫn có thể bắt tay ngoài không gian. Nếu đã làm được khi đó, thì bây giờ cũng không phải điều bất khả thi.

Lý do thứ hai của chuyến đi - sự kiện phi hành gia Nga bay trên tàu vũ trụ Mỹ – cũng truyền tải một thông điệp mạnh mẽ không kém: bất chấp xung đột địa chính trị, hợp tác vẫn có thể tiếp tục. NASA hiện ngày càng phụ thuộc vào tên lửa của SpaceX, đặc biệt sau khi chương trình Starliner của Boeing tiếp tục gặp trục trặc. Lần phóng tiếp theo của Starliner chỉ là nhiệm vụ chở hàng, trong khi các chuyến bay có người lái tạm thời bị hoãn.

Trong bối cảnh đó, chuyến thăm của người đứng đầu Roscosmos được xem như một hình thức ngoại giao tinh tế: tại sao lại phải xung đột dưới mặt đất khi hai bên có thể cùng nhau hợp tác trên quỹ đạo? Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) vẫn là dự án hợp tác lớn gần đây nhất giữa Nga và Mỹ. Ngoài ISS, hầu như không còn dự án hợp tác hòa bình nào gắn kết 2 cường quốc.

Lợi thế chiến lược của Nga trong cuộc chơi vũ trụ

Dù các cuộc thảo luận vẫn bao gồm những vấn đề kỹ thuật, nhưng khía cạnh ngoại giao được đặt lên hàng đầu. Có 2 điểm đáng chú ý đã được ghi nhận sau các cuộc trao đổi. Thứ nhất, ông Sergey Krikalev – Đặc phái viên Tổng thống Nga về các vấn đề không gian – tiết lộ hai bên đã sơ bộ nhất trí kéo dài hoạt động của ISS tới năm 2030. Trước đây, phía Nga chỉ cam kết duy trì phân đoạn của mình trên trạm ISS đến năm 2028, với kỳ vọng module đầu tiên của Trạm vũ trụ Nga thế hệ mới (ROS) sẽ được phóng trước thời điểm đó. Trong khi đó, Mỹ đã đồng ý duy trì phân đoạn của mình đến năm 2030 và thậm chí có thể tiếp tục tới 2032.

Thứ hai, ông Bakanov cũng tiết lộ hai bên đã thảo luận khả năng hợp tác trong tương lai – bao gồm cả việc phối hợp trong chương trình trạm vũ trụ ROS và các sứ mệnh khám phá không gian xa hơn. Nếu đàm phán suôn sẻ, không loại trừ khả năng ISS sẽ được kéo dài hoạt động tới năm 2035, với việc Nga tham gia – hoặc đóng vai trò trung tâm – trong dự án kế nhiệm, có thể được gọi là ISS-2.

Việc tái thiết một trạm vũ trụ toàn cầu mới có thể được quảng bá như một thắng lợi ngoại giao và là quân bài mặc cả để đổi lấy sự nhượng bộ của phương Tây trong các vấn đề khác như Ukraine.

Nếu viễn cảnh đó thành hiện thực, vai trò của Nga trong ISS-2 đặc biệt nếu gắn với các quốc gia BRICS – sẽ giúp nâng cấp dự án lên thành một cấu trúc đa cực thực sự. Trạm vũ trụ khi đó không chỉ mang tính quốc tế mà mang tính phổ quát toàn cầu.

Câu hỏi dài hạn hơn là sao Hỏa – mục tiêu chiến lược hàng đầu trong mọi chương trình không gian tương lai, đặc biệt được các công ty tư nhân như SpaceX theo đuổi mạnh mẽ. Nếu có diễn ra, bất kỳ cuộc tiếp xúc nào giữa ông Bakanov và lãnh đạo SpaceX cũng sẽ mang tính không chính thức – tương tự như những cuộc gặp hậu trường giữa giới chức vũ trụ Nga và các đối tác tư nhân Mỹ trước đây.

Mục tiêu của ông Bakanov dường như là để chứng minh rằng ngành hàng không vũ trụ Nga vẫn còn nhiều tiềm năng, không phải là một dấu tích của quá khứ mà là một đối tác có năng lực trong bước nhảy vọt tiếp theo của nhân loại. Nếu đứng ngoài cuộc đua lên Sao Hỏa, Nga sẽ tụt lại phía sau trong bước nhảy tiếp theo của nhân loại.

Vậy điều gì ở Nga có thể thu hút sự quan tâm từ các đối tác công nghệ phương Tây? Trên thực tế, Nga đang sở hữu 2 “quân bài” mạnh: công nghệ kéo tàu vũ trụ bằng năng lượng hạt nhân và kinh nghiệm lâu đời, gần như không đối thủ trong lĩnh vực y học không gian. Nếu được khai thác hợp lý, những năng lực này có thể đem lại vị thế cho Moscow trên bàn đàm phán – dù là với tư cách đối tác hay đối thủ.

Chuyến thăm của lãnh đạo Roscosmos tới Mỹ không chỉ là một sự kiện phóng tàu hay một cái bắt tay. Đó là thông điệp – thận trọng nhưng rõ ràng – rằng Nga vẫn coi không gian là lĩnh vực hợp tác, không phải đối đầu. Và rằng giữa vũ trụ bao la, nơi không có biên giới chính trị, vẫn còn chỗ cho những điểm chung giữa các siêu cường.

Cuộc chơi quyền lực trên quỹ đạo biến không gian trở thành vùng xám

VOV.VN - Không gian ngày càng trở thành một lĩnh vực chiến lược quan trọng nhưng cũng đầy rủi ro khi trở thành “vùng xám” giữa hòa bình và xung đột. Việc Mỹ công bố kế hoạch Vòm Vàng đánh dấu một cuộc đua mới trên quỹ đạo, đồng thời cũng đặt ra thách thức lớn về quản trị và hợp tác quốc tế trong kỷ nguyên mới.