Khách du lịch, học sinh, sinh viên và thậm chí cả giới trí thức cũng không mặn mà với việc tham quan, tìm hiểu ở bảo tàng. Bởi lẽ, khi đến bảo tàng, công chúng chưa thực sự được thỏa mãn. Cảnh đìu hiu tái diễn nhiều năm nay, để rồi câu nói “ bảo tàng vắng như chùa Bà Đanh” trở thành câu cửa miệng. Vì đâu nên nỗi mà nhiều năm rồi chúng ta vẫn loay hoay tìm lối thu hút khách cho bảo tàng?

Thiếu kinh phí không chỉ là câu chuyện riêng của một hay hai bảo tàng . Bởi, với khoản kinh phí trung bình từ 300 đến 500 triệu đồng một năm cho một bảo tàng, theo các chuyên gia đầu ngành về bào tàng như PGS TS Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học, số tiền này không đủ để trang trải cho hoạt động thường xuyên như bảo quản, nghiên cứu, sưu tầm hiện vật chứ chưa nói đến tổ chức các cuộc trưng bày chuyên đề hay các hoạt động trình diễn, trải nghiệm, khiến cho hoạt động của nhiều bảo tàng rơi vào ngõ cụt.

PGS TS Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học.

Bên cạnh đó, một nguyên nhân quan trọng không kém khiến bảo tàng hoạt động không hiệu quả, theo TS Nguyễn Viết Chức, nguyên Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội, Viện nghiên cứu Văn hóa Thăng Long đó chính là chất lượng nguồn nhân lực làm công tác bảo tàng “chưa thích ứng kịp đời sống xã hội”.

Hoạt động của bảo tàng hấp dẫn bởi có thể đánh thức những hiện vật bằng ngôn ngữ của bảo tàng để kéo công chúng đến gần hơn với lịch sử. Thế nhưng, thực tế ở phần lớn các bảo tàng hiện nay những câu chuyện kể chưa thực sự sống động, hấp dẫn do thiếu đầu tư thực sự. Thậm chí, có hướng dẫn viên còn “ nói như đọc”, rời rạc và không có hồn. Vậy làm sao có thể khiến hiện vật “ nhảy múa” trong tâm trí người xem?

Một điểm đáng buồn nữa là hiện nay, việc giải thích, bàn luận một cách am hiểu, cặn kẽ, sâu sắc bằng tiếng Anh cho khách quốc tế còn rất hạn chế. Một cán bộ công tác trong ngành bảo tàng tại TP Hố Chí Minh thừa nhận: “ Khả năng truyền tải thông tin của các bảo tàng chưa được nhiều. Chẳng hạn, các vị khách nước ngoài rất muốn là sau khi đi thăm bảo tàng muốn có những cuộc nói chuyện với những người có chuyên môn. Điều này ở các bảo tàng nước ngoài rất dễ dàng vì bào tàng luôn có đội ngũ chuyên môn cao túc trực ở bảo tàng và có thể trả lời bất cứ câu hỏi nào bằng nhiều thứ tiếng. Còn ở Việt Nam mình, dường như điều đó rất hạn chế bởi trình độ ngoại ngữ”.

Cùng với yếu tố con người, điều hấp dẫn công chúng đó chính là công tác trưng bày và những thông tin về hiện vật. Nhưng thực tế ở nhiều bảo tàng hiện nay các hiện vật chỉ vẻn vẹn 1 cái tên, ví dụ như “ Đầu rồng đất nung thế kỷ 12” hay “Bình vôi gốm thế kỷ 17”, khiến người xem ngán ngẩm bởi muốn biết phải tìm hiểu thêm nhiều nguồn thông tin khác nữa.

Bảo tàng dân tộc học Việt Nam

Thiếu rất nhiều thứ: thiếu kinh phí, thiếu nguồn nhân lực, thiếu chỗ trưng bày, thiếu công nghệ hỗ trợ tương tác… v.v… Tất cả đều không sai, nhưng chưa đủ. Theo PGS TS Nguyễn Văn Huy, chuyên gia đầu ngành về bảo tàng, người đã dành nhiều tâm huyết cho hoạt động bảo tàng và cũng là người nhiều năm gắn bó, đồng hành cùng sự phát triển của Bảo tàng dân tộc học, thì nguyên nhân cốt lõi nhất, đó chính là vai trò của bảo tàng chưa được đánh giá đúng từ phía nhà quản lý : “ Điều tôi muốn nói là sự nhận thức của các cơ quan quyết định đầu tư cho bảo tàng về hoạt động của bảo tàng, về vai trò của bảo tàng còn chưa đúng tầm. Nếu chúng ta muốn phát huy được hết các giá trị của một trung tâm văn hóa, là nơi giới thiệu lịch sử văn hóa, nơi người dân và khách quốc tế đến xem và thưởng thức văn hóa ấy thì cần có nhận thức đúng và như thế sẽ có sự đầu tư đúng”.

Cũng bắt nguồn từ chính việc chưa hiểu, chưa đánh giá đúng mức về một thiết chế văn hoá quan trọng là bảo tàng nên đã dẫn đến rất nhiều hệ luỵ như việc đầu tư chưa xứng tầm, thậm chí chưa đúng chỗ. Đó cũng là nhận định của TS Nguyễn Viết Chức, nguyên Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội, Nguyên Giám đốc Bảo tàng Hà Nội cho rằng: “Nhiều bảo tàng không duy trì được hoạt động bởi chỉ chú trọng đầu tư “cái vỏ” hoành tráng mà xem nhẹ đầu tư cho “cái ruột” chính là những hoạt động bên trong toà nhà bảo tàng. Tôi muốn gửi lời gan ruột tới các địa phương chưa xây bảo tàng thì khi xây hãy hiểu xây dựng bảo tàng trước tiên phải xây nội dung trước, cách thức hoạt động của bảo tàng. Còn cái vỏ chỉ là góp phần cho nội dung, nếu đầu tư vỏ thôi thì sẽ thất bại.

Đành rằng “cái khó bó cái khôn”. Nhà quản lý chưa đánh giá đúng vai trò của bảo tàng, kinh phí đầu tư còn nhỏ giọt, trưng bày chưa hấp dẫn, công chúng chưa mặn mà… Tất cả những điệp khúc buồn này tạo nên khung cảnh đìu hiu vắng lặng của hầu hết các bảo tàng trên toàn quốc. Nhưng chúng tôi rất đồng tình với ý kiến của PGS TS Nguyễn Văn Huy rằng “không nên đổ lỗi cho bất cứ điều gì khi chúng ta chưa tạo ra một sản phẩm bảo tàng có chất lượng”./.