Theo công văn của Cục Di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, tỉnh Bắc Ninh phối hợp với Ủy ban nhân dân huyện Yên Phong tổ chức Chương trình Liên hoan Hát Văn, Hát Chầu Văn tỉnh Bắc Ninh lần thứ II - Năm 2024 tại đền thờ Lý Thường Kiệt, xã Tam Giang, huyện Yên Phong từ ngày 24-25/10.

Qua kiểm tra thực tế, tên gọi của hoạt động là Liên hoan Hát Văn, Hát Chầu văn nhưng nội dung hoạt động diễn ra tối 24/10/2024 lại là biểu diễn Thực hành tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ trên sân khấu của một số Nghệ nhân và Nghệ nhân ưu tú trong và ngoài tỉnh (các nghệ nhân Nguyễn Trần Tuấn Anh, Trần Thị Chung, Đào Đình Học - Bắc Ninh, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Văn Được - Hưng Yên…).

Cục Di sản văn hóa cho rằng, Đây là hoạt động diễn xướng hầu đồng không đúng bản chất và không gian thực hành của di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt; xâm phạm tập tục, kiêng kỵ và làm sai lệch giá trị của di sản văn hóa phi vật thể, không đúng tinh thần Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO và Luật Di sản văn hóa của Việt Nam, vi phạm Nghị định số 39/2024/NĐ-CP quy định biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trong các Danh sách của UNESCO và Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Cụ thể, về nguyên tắc trong thực hành di sản văn hóa phi vật thể: “Cộng đồng chủ thể phải bảo đảm duy trì tính liên tục trong thực hành di sản văn hóa phi vật thể đúng với giá trị, bản chất và chức năng của di sản; giảm nguy cơ mai một, thất truyền; Bảo đảm gìn giữ giá trị của di sản với các hình thức thể hiện, hiểu biết, kỹ năng, kỹ thuật và không gian thực hành liên quan; không đưa những yếu tố không phù hợp vào di sản; Không phổ biến và thực hành sai lệch nội dung di sản; Bảo đảm tôn trọng và bảo vệ giá trị tôn giáo, tín ngưỡng, tập quán, tính thiêng của nghi lễ và không gian thực hành của di sản văn hóa phi vật thể” (Điểm a, b, d, e khoản 1 Điều 4).

Về nguyên tắc trong sử dụng và khai thác di sản văn hóa phi vật thể ngoài hoạt động thực hành: “Không can thiệp làm thay đổi, sai lệch tập quán, tín ngưỡng, tính thiêng, những điều kiêng kỵ, bí quyết trong thực hành di sản văn hóa phi vật thể” (Khoản 4 Điều 5).

Cục Di sản văn hóa cho biết, ngày 16/4/2024, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 39/2024/NĐ-CP quy định biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trong các Danh sách của UNESCO và Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (sau đây gọi là Nghị định 39/2024/NĐ-CP).

Liên quan đến việc chấn chỉnh hoạt động sai lệch trong bảo vệ và phát huy giá trị di sản Thực hành tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, di sản đã được UNESCO ghi trong Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2026, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã liên tục có các văn bản hướng dẫn như: Công văn số 618/BVHTTDL-DSVH ngày 12/02/2018 gửi Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch/ Sở Văn hóa và Thể thao các tỉnh thành phố trực thuộc trung ương về việc chấn chỉnh hoạt động Hầu đồng trong thực hành di sản Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt; số 2973/BVHTTDL-DSVH ngày 21/7/ 2023 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du về việc tăng cường quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể.

Việt Nam đang xây dựng Báo cáo định kỳ quốc gia trình Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 của UNESCO về bảo vệ di sản văn hoá phi vật thể, đệ trình vào 15/12/2024. (Bắc Ninh cũng vừa tham gia Tập huấn xây dựng Báo cáo do Cục Di sản văn hóa tổ chức vào các ngày 17-18/10/2024 tại Hưng Yên).

Trường hợp vi phạm nghiêm trọng Công ước 2003 và Nguyên tắc đạo đức về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO như trên nếu được thể hiện trong Báo cáo quốc gia, có thể bị UNESCO nhắc nhở, thậm chí xem xét, rút danh hiệu và sẽ ảnh hưởng tới cộng đồng chủ thể di sản ở hơn 22 tỉnh, thành phố của Việt Nam, đặc biệt là ảnh hưởng tới uy tín và thể diện của Việt Nam với tư cách Thành viên Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 của UNESCO nhiệm kỳ 2022-2026.

Cục Di sản văn hóa đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh cần chấn chỉnh ngay hoạt động Hầu đồng không đúng quy định trên địa bàn, tuân thủ các văn bản chỉ đạo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, bảo đảm thực hiện nghiêm túc Điều 4, Điều 5 Nghị định số 39/2024/NĐ-CP quy định về nguyên tắc trong thực hành, quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể; báo cáo kết quả xử lý về Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (qua Cục Di sản văn hóa) trước ngày 1/11.