Đối mặt với nguy cơ thiếu điện vào mùa đông khắc nghiệt sắp tới, chính quyền Ukraine vẫn nhìn thấy một tia hy vọng: Ukraine có thể bắt đầu lại và tạo ra một ngành năng lượng sạch hơn, thân thiện hơn với môi trường.

Kế hoạch của Kiev là chuyển đổi từ các cơ sở nhiệt điện vốn gây hại cho môi trường vì thải ra nhiều khói bụi sang mô hình sản xuất kết hợp năng lượng tự nhiên như gió, mặt trời,… với các nguồn nhiên liệu sinh học khác. Hiện có 9 cơ sở nhiệt điện tại Ukraine, chịu trách nhiệm cung cấp điện năng cho phần lớn các khu vực trên khắp đất nước.

Triển vọng “hồi sinh” hệ thống năng lượng Ukraine

Hiện tại, Ukraine phải tiến hành tái thiết mạng lưới năng lượng song song với việc duy trì các cuộc giao tranh hằng ngày với các lực lượng Moscow. Bên cạnh đó, việc thu hút các nhà đầu tư nước ngoài, dàn xếp một số hình thức bảo hiểm thời chiến và tạo ra khuôn khổ pháp lý cho một mô hình năng lượng mới cũng là những vấn đề nan giải.

Ukraine hiện là một quốc gia năng lượng sạch bán phần. Khoảng một nửa lượng điện của nước này đến từ các nhà máy điện hạt nhân và thủy điện, không thải ra khí thải. Bộ Năng lượng Ukraine cho biết sản lượng điện mặt trời, điện gió đã giảm mạnh kể từ khi cuộc xung đột với Nga nổ ra vào đầu năm 2022 nhưng chúng vẫn chiếm khoảng 10% sản lượng điện tính đến năm ngoái.

Do vậy, các nhà máy nhiệt điện đóng vẫn đóng vai trò quan trọng và cần thiết để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ tăng trong ngắn hạn.

Trải qua hơn 2 năm giao tranh, Ukraine đã mất khoảng 9 gigawatts trong số 18 gigawatts cần thiết cho mức tiêu thụ cao điểm trong mùa đông năm nay. Theo các chuyên gia, điều này có thể đẩy Ukraine vào “một mùa đông khắc nghiệt” do sản lượng điện không đủ để đáp ứng nhu cầu sử sụng của người dân. Thời gian sử dụng điện có thể bị giới hạn ở mức 5 đến 7 giờ mỗi ngày, thậm chí ít hơn, trong những tháng mùa đông khi nhiệt độ có thể giảm xuống dưới -15℃.

Các quan chức Ukraine đang cố gắng mua lại thiết bị từ các quốc gia khác để sửa chữa các nhà máy điện, các trạm biến áp bị hư hại trong giao tranh, bao gồm các tua-bin khí nhỏ có thể được sử dụng để sản xuất điện gió.

Theo ông Yuri Kubrushko, người sáng lập Imepower - một công ty tư vấn năng lượng của Ukraine, việc xây dựng các cơ sở điện sử dụng nguồn tài nguyên tự nhiên không chỉ giúp khôi phục mặng lưới năng lượng của Ukraine, mà còn “giúp ngăn cản các cuộc tấn công bằng tên lửa của Nga”.

 “Quân đội Nga có thể dễ dàng phóng tên lửa vào 10 nhà máy điện lớn mà không cần suy nghĩ về thiệt hại. Nhưng các cơ sở năng lương tự nhiên thường có quy mô không lớn và nằm rải rác ở nhiều khu vực. Moscow sẽ phải cân nhắc khi phóng một tên lửa đạn đạo Iskander có sức công phá khổng lồ vào một cơ sở nhỏ như vậy, bởi đó sẽ là một sự lãng phí trong bối cảnh hai bên đều phải tiết kiệm đạn pháo”, ông Kubrushko nói.

Khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn tài trợ

Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là thu hút các nhà đầu tư nước ngoài vào dự án năng lượng tại một quốc gia đang phải đối mặt với các cuộc không kích mỗi ngày.  

Kể từ đầu năm nay, lực lượng Nga thường xuyên tấn công Ukraine bằng tên lửa và máy bay không người lái, liên tục nhắm vào các cơ sở năng lượng của nước này. Theo nguồn tin địa phương, tốc độ sửa chữa các nhà máy điện không theo kịp tốc độ tàn phá của hỏa lực Moscow. Các nhà máy điện đã bị tấn công hơn 180 lần chỉ trong chưa đầy 3 tháng qua.

Việc cắt điện luân phiên đã được áp dụng để giải quyết tình trạng thiếu hụt năng lượng vào mùa hè này.

Ông Grzegorz Zielinski, người đứng đầu nhóm Năng lượng Châu Âu của Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Châu Âu (EBRD), cho biết: "Các công ty quốc tế lớn sẽ không sẵn lòng đầu tư vào Ukraine trong thời chiến. Ukraine có thể tìm đến những nhà đầu tư tư nhân nhỏ hơn, tuy nhiên điều này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro”.

Tuy nhiên, dự án chuyển đổi năng lượng của Ukraine vẫn nhận được một số sự quan tâm nhất định. EBRD đã ký một thỏa thuận liên doanh với Quỹ Goldbeck Solar của Đức tại Hội nghị Phục hồi Ukraine vào tháng trước ở Berlin để phát triển khoảng 500 megawatt năng lượng mặt trời trong vòng 3 đến 5 năm tới tại Ukraine

 DTEK, công ty năng lượng tư nhân lớn nhất Ukraine, đã mất gần 90% công suất phát điện do các nhà máy đã bị hư hỏng nặng sau các vụ tấn công. Một cuộc tấn công bằng tên lửa của Nga mới đây đã nhắm vào một trong những cơ sở năng lượng mặt trời của công ty. Rất may, thiệt hại đã nhanh chóng được khắc phục, vì các tấm pin mặt trời dễ sửa chữa và thay thế hơn nhiều so với các thiết bị trong các nhà máy nhiệt điện.

Ông Maxim Timchenko, CEO của DTEK, bày tỏ sự ủng hộ đối việc biến Ukraine thành “thiên đường năng lượng sạch”, và các chuyên gia cho biết DTEK rất có thể sẽ đóng vai trò quan trọng trong dự án này. Tuy nhiên, các tổ chức quốc tế vẫn còn do dự trong việc cung cấp tài chính cho công ty vì DTEK thuộc sở hữu tư nhân của doanh nhân Rinat Akhmetov, thay vì thuộc biên chế nhà nước. Các nhà ngoại giao phương Tây cho rằng điều này sẽ gây ra nhiều rủi ro trong quá trình đầu tư do đối tượng đầu tư là một doanh nghiệp tư nhân.

“Chúng tôi hiện không có quyền tiếp cận nguồn tài trợ thương mại”, ông Timchenko nói.

Chạy đua với thời gian

Ukraine sẽ gặp khó trong việc đưa ra một hệ thống quản lý lưới điện phi tập trung cho toàn bộ Ukraine, một quốc gia có diện tích gần bằng Texas, trong khi vẫn đảm bảo với các nhà đầu tư rằng họ sẽ thấy một nguồn doanh thu ổn định.

Ông Zielinski của EBRD cho biết: "Khi đầu tư vào ngành năng lượng tái tạo, nơi mà tuổi thọ của tài sản thường rơi vào khoảng 20, 25, 30 năm, chủ đầu tư muốn khuôn khổ pháp lý tồn tại trong một thời gian dài".

Các nỗ lực trước đây của Ukraine nhằm hỗ trợ năng lượng tái tạo đã gặp nhiều rắc rối không chỉ về nguồn đầu tư. Năm ngoái, chính phủ Ukraine được cho là nợ các nhà sản xuất năng lượng tái tạo khoảng 500 triệu USD.

Một khi được thực hiện, các kế hoạch phát triển năng lượng sạch sẽ tiêu tốn hàng tỷ USD và mất nhiều năm để thực hiện. Tuy nhiên, trong bối cảnh các vấn đề pháp lý vẫn chưa thông suốt ông Kudrytskyi của Ukrenergo cho biết Ukraine phải bắt đầu ngay lập tức để chuẩn bị "cho mùa đông sắp tới", do yêu cầu bức thiết trong việc sử dụng điện.

“Nếu chúng ta không bắt đầu ngay bây giờ, mùa đông năm 2025-2026 sẽ khó khăn hơn nhiều so với mùa đông năm 2024-2025”, ông Kudrytskyi nói.