Việc tinh giản bộ máy và cải cách thể chế đang diễn ra quyết liệt tại Việt Nam, được nhân dân đồng thuận bởi người dân là đối tượng thụ hưởng trực tiếp một bộ máy hiệu quả, tinh gọn, phục vụ tốt hơn. Tuy nhiên, nếu không song hành với năng lực quản lý sự thay đổi ở mọi cấp, đặc biệt là ở con người và tổ chức, thì những cải cách dễ bị chậm lại hoặc biến dạng dẫn đến hiệu quả thấp. Đây chính là năng lực còn thiếu trong nhiều cuộc cải cách hành chính trước đó - ở Việt Nam và trên thế giới.

Bỏ cấp chính quyền huyện, sáp nhập tỉnh, xã, chuyển công chức đến nơi làm việc mới, thay đổi mô hình tổ chức các hội đoàn thể… không chỉ là cơ cấu lại bộ máy mà là sự dịch chuyển toàn diện - từ nhận thức, hành vi đến văn hóa tổ chức. Thói quen công vụ bị phá vỡ, tâm lý bất an, giảm động lực và cảm giác bị “ra rìa” là điều có thật. Nếu không quản trị tốt, thay đổi dễ dẫn đến rối loạn thay vì tiến bộ.

Ngay trong lĩnh vực giáo dục - tưởng chừng đứng ngoài "trận tuyến tinh giản" - cũng chịu tác động sâu sắc. Không chỉ là việc sáp nhập trường lớp, mà cả những thay đổi trong thi cử, đánh giá và xét tuyển cũng cho thấy: thay đổi thì dễ, nhưng quản lý thay đổi mới là phần khó. Mùa tuyển sinh 2025 với cải tiến về quy đổi điểm, bách phân vị, tích hợp dữ liệu… đã làm lộ rõ tình trạng thiếu chuẩn bị: văn bản chồng chéo, thí sinh lúng túng, cơ sở đào tạo không đồng nhất trong cách áp dụng. Ngay cả việc chuyển quản lý nhà trường về cấp xã - một thay đổi hợp lý theo hướng phân cấp - nhưng nếu thiếu hướng dẫn cụ thể và bồi dưỡng kỹ năng cho đội ngũ ở cơ sở, thì sự lúng túng và chậm trễ là điều khó tránh.

Nhiều quốc gia từng đối mặt với thách thức tương tự. Canada, với chương trình “Public Service 2000”, từng gặp khó khi giảm biên chế quá nhanh, dẫn đến mất cân bằng năng lực thực thi và tâm lý bất ổn trong công chức. Hàn Quốc, sau khủng hoảng 1997, cắt giảm mạnh khu vực công theo yêu cầu của IMF nhưng không kèm theo chiến lược hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp. Nhật Bản, với truyền thống hành chính cứng nhắc, cũng chật vật khi chuyển sang mô hình hiện đại vì sức ỳ văn hóa và ngại thay đổi ở các cấp trung gian.

Từ những bài học đó, có thể rút ra một chân lý: Quản lý sự thay đổi đòi hỏi năng lực hệ thống chứ không chỉ là công cụ xử lý tình huống. Việc ban hành nghị quyết, kế hoạch hành động là cần thiết nhưng chưa đủ. Nếu thiếu lộ trình chuyển đổi rõ ràng, thiếu kỹ năng thích ứng ở từng cấp, và nếu chưa quan tâm đến yếu tố tâm lý, văn hóa của con người, thì mọi thay đổi có thể chỉ là bề nổi, còn phần chìm bên trong, không nói ra mới là điều đáng ngại.

Chính vì thế, cần xác định rõ: Quản lý được sự thay đổi phải cần một năng lực cốt lõi của nền hành chính Việt Nam hiện đại và nên quan tâm ở các vấn đề có tính chiến lược sau:

Đầu tiên, ở cấp chiến lược, lãnh đạo các cấp cần xây dựng, quán triệt tầm nhìn chiến lược chuyển đổi và cơ chế đánh giá định kỳ. Không thể giao việc cải cách xuống cấp dưới mà không đồng hành. Cần tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý sự thay đổi cho cán bộ lãnh đạo - đặc biệt là cấp trung - với kỹ năng giao tiếp, truyền cảm hứng, năng lực dự báo, chẩn đoán, xử lý linh hoạt vấn đề phát sinh và định hình văn hóa tổ chức trong bối cảnh mới.

Tiếp theo, ở cấp tổ chức, mỗi đơn vị hành chính, hội đoàn cần có kế hoạch chuyển đổi riêng phù hợp với thực tiễn địa phương. Việc tổ chức lại cần đi kèm các biện pháp hỗ trợ: tư vấn tâm lý, bố trí lại vị trí công việc, lắng nghe ý kiến đội ngũ và tạo điều kiện để cán bộ “xoay xở” tích cực với thay đổi như một phần của mình.

Cuối cùng, ở cấp cá nhân, mỗi cán bộ, công chức, viên chức cần được trang bị năng lực thích ứng, làm chủ công việc trong môi trường mới, quản lý bản thân và hợp tác liên ngành. Đây là lúc kỹ năng học hỏi, dám nghĩ, dám làm (chứ không chỉ bằng cấp hay thâm niên) quyết định sự thành công trong nghề nghiệp.

Cùng với đó, cần thiết lập một hệ sinh thái quản lý thay đổi mang tính thể chế: có nhóm công tác chuyên trách ở trung ương và địa phương theo dõi, hỗ trợ, điều phối và chia sẻ kinh nghiệm. Đồng thời, cần tích hợp năng lực quản lý thay đổi vào khung năng lực công chức - viên chức như một chỉ số bắt buộc trong đánh giá kết quả công tác.

Cuộc cách mạng tinh giản bộ máy sẽ mang lại hiệu quả khi đi cùng một cuộc nâng cấp về năng lực quản lý sự thay đổi. Trong đó, yếu tố con người - tâm lý, cảm xúc, kỳ vọng - phải được đặt ngang với yếu tố kỹ thuật - mô hình, quy trình, chỉ tiêu. Không thể đổi mới thể chế bằng mệnh lệnh hành chính đơn thuần mà thiếu sự dẫn dắt, đồng hành và thấu cảm với người trong cuộc.

Thay đổi là khởi đầu của một hành trình. Và quản lý thay đổi chính là nghệ thuật khởi đầu một tương lai mới bằng sự ổn định và chủ động.

Sau 1 tháng chính quyền 2 cấp, người dân dần quen với thủ tục hành chính trực tuyến

VOV.VN - Sau sáp nhập hành chính, người dân dần quen với thủ tục trực tuyến. Tuy nhiên, nhiều người cao tuổi, trung niên vẫn còn gặp khó khăn khi tiếp cận công nghệ nên cần cán bộ hỗ trợ.