Giữa những giọng nói, tiếng hát đã thành quen thuộc trên làn sóng phát thanh, NSND Văn Chương – Trưởng ban Văn học Nghệ thuật – Âm nhạc (VOV3) – vẫn là một dấu ấn riêng. Từ những ngày còn là cậu bé Xứ Đoài chạy ra gốc cây nghe loa công cộng, đến khi trở thành nghệ sĩ, rồi nhà quản lý gắn bó với sóng phát thanh suốt nhiều thập kỷ, anh luôn coi Đài là “người bạn tinh thần” và là nơi gửi trọn tình yêu với nghệ thuật chèo, hát văn, ngâm thơ.

Tiếng loa phát thanh khởi nguồn giấc mơ nghệ sĩ

Sinh năm 1969 tại Chúc Sơn, Chương Mỹ, Hà Nội – vùng Xứ Đoài “mây trắng” nổi tiếng với chiếng chèo Đoài và nhiều nghệ sĩ tài danh – Nguyễn Văn Chương không lớn lên trong gia đình có truyền thống nghệ thuật. Thế nhưng, ngay từ thuở nhỏ, âm nhạc dân gian và tiếng loa công cộng đã nuôi dưỡng trong cậu bé tình yêu đặc biệt với nghệ thuật truyền thống và Đài Tiếng nói Việt Nam.

“Nhà tôi nghèo không có đài nên mỗi lần có chương trình của Đài mà tôi yêu thích tôi phải chạy đến các gốc cây, cột điện, chỗ treo loa để nghe cho đã. Tôi thuộc hết lịch các chương trình dân ca phát trên Đài TNVN. Tôi học mót được cách lấy hơi, nhả chữ, buông câu, cắt nhịp và cách luyến láy… Đến năm 15, 16 tuổi thì khát khao trở thành nghệ sĩ với tôi đã thành hiện thực”, anh nhớ lại.

Tuổi thơ ở làng quê nghèo không điện lưới, những buổi tối của Văn Chương gắn liền với ánh đèn dầu và tiếng phát thanh. Ban ngày theo cha mẹ ra đồng cấy lúa, tối về vừa học vừa lắng nghe những giọng ca quen thuộc. Anh nghe đủ mọi thể loại: “Dân ca và nhạc cổ truyền”, “Tiếng thơ”, “Sân khấu truyền thanh”, “Chuyện cảnh giác”, các chương trình văn nghệ quân đội, cả những mẩu chuyện công nghiệp, phân phối lưu thông. Đặc biệt, buổi tường thuật duyệt binh ngày 2/9/1975 và pháo hoa ở Hà Nội qua sóng đài đã để lại dấu ấn mạnh mẽ trong trí nhớ của cậu bé.

Ở thời điểm ấy, phương tiện giải trí ở nông thôn rất hạn chế. Điện ảnh chỉ ghé làng vài lần mỗi năm, sân khấu cũng hiếm khi có đoàn văn công về diễn. Muốn xem chèo, phải chờ tới những buổi “tháo khoán” cuối vở, khi khán giả được vào miễn phí. Có lần, vì quá thích, cậu bé Văn Chương liều bơi qua hồ để trốn vào xem, nhưng cũng chỉ làm được một hai lần. Những trải nghiệm đó càng khiến tình yêu nghệ thuật trong anh thêm cháy bỏng.

Cơ hội đến khi năm 1984, Đoàn Chèo Hà Tây về tuyển diễn viên ngay tại địa phương. Khi ấy, Văn Chương mới 16 tuổi, vừa học lớp 10, mạnh dạn đăng ký dự tuyển. Chất giọng “Thổ Đồng” – trầm ấm nhưng vang sáng – cùng gương mặt vuông chữ điền hợp vai cổ trang đã giúp anh vượt qua các vòng tuyển gắt gao. Khi hát thử một câu chèo theo yêu cầu, anh được nhận xét “hát chèo rất hay” và nhanh chóng trở thành kép nam triển vọng của đoàn.

Những năm đầu trong nghề, Văn Chương được các nghệ sĩ dày dạn kinh nghiệm tận tình chỉ bảo. Anh nhanh chóng khẳng định mình với nhiều vai diễn: Hoàng tử trong “Tấm Cám”, Tâm trong “Quê hương có thật”, Mai Tấn Hồng trong “Người tử tù mất tích”, Nguyễn Trãi trong “Ánh sao Khuê”, Phan Huy Chú trong “Dáng trúc Sài Sơn”, Tự So trong “Nước mắt cô đào”… Đặc biệt, vai Lưu Bình trong vở chèo cổ “Lưu Bình – Dương Lễ” năm 2001 đã trở thành một “hiện tượng” khi giúp anh giành cùng lúc 4 giải thưởng lớn tại Liên hoan Sân khấu Chèo toàn quốc.

Phòng thu – “sân khấu” đặc biệt và duyên nợ hơn 30 năm với Đài Tiếng nói Việt Nam

Dù gặt hái nhiều thành công trên sân khấu, Văn Chương vẫn luôn ấp ủ giấc mơ được thu thanh tại VOV – nơi gắn bó với anh từ thuở nhỏ qua những chương trình phát qua loa công cộng. Những năm đầu 1990, dù đoàn có vở được thu cho đài, anh vẫn chưa được đi vì chỉ đóng vai phụ. Phải đến năm 1993, anh mới lần đầu bước vào phòng thu, thể hiện ca khúc “Nón trắng quê mình” của soạn giả Trà My.

“Khi nhạc nổi lên, tôi run vì xúc động. Không phải sợ sai hay lo lắng về kỹ thuật, mà vì đây là ước mơ bấy lâu nay. Cảm xúc đặc biệt ấy khó mà diễn tả bằng lý lẽ khoa học – nó truyền qua micro, qua thiết bị thu thanh, để rồi vang trên sóng VOV”, anh kể.

Khi chương trình phát sóng, hàng trăm lá thư tay từ khắp cả nước gửi về, trong đó có những khán giả ở TP.HCM, Tây Nguyên, miền Trung. Một cụ già viết hẳn 68 câu thơ liệt kê gần như đầy đủ các bài hát của anh, gói thư trong chiếc túi vẽ hoa lá rất đẹp. Đến nay, anh vẫn giữ những lá thư ấy như kỷ vật vô giá.

Ngoài ra, anh còn nhớ những lần thu thanh đặc biệt phục vụ cộng đồng người Việt ở xa Tổ quốc. Có chương trình gửi sang tận châu Âu, châu Mỹ, phát đúng dịp Tết để kiều bào nghe tiếng hát quê hương. Anh kể, nhiều người xúc động gọi điện về đài, nói rằng giọng hát, câu chèo, tiếng ngâm thơ khiến họ như được “sống lại” ký ức tuổi thơ ở làng quê Việt Nam.

Không chỉ hát chèo, anh còn tham gia nhiều chương trình của VOV2, VOV6: “Tiếng thơ”, “Kể chuyện thiếu nhi”, “Hát ru”… Anh coi phát thanh là “sân khấu” đặc biệt, nơi người nghe tự tưởng tượng bối cảnh và nhân vật qua âm thanh, lời dẫn. “Nghe phát thanh, người nghe tự tưởng tượng, tự tái hiện, đôi khi còn sâu hơn hình ảnh… Sự tinh tế này, trên sân khấu hay truyền hình đôi khi bị phân tán, nhưng qua phát thanh, trí tưởng tượng được nuôi dưỡng trọn vẹn”, anh phân tích.

Năm 2009, Văn Chương chính thức về công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam, rồi trở thành Trưởng phòng nghệ thuật của Nhà hát Đài TNVN và hiện là Trưởng ban Văn học Nghệ thuật – Âm nhạc VOV3. Dù ở cương vị lãnh đạo, anh vẫn thu thanh và biểu diễn hằng tuần. “Làm quản lý chỉ theo nhiệm kỳ – năm, mười năm rồi cũng kết thúc – nhưng nghề hát là suốt đời. Khi nào không hát được nữa mới dừng; về hưu vẫn hát, vẫn thu”, – anh khẳng định.

Trong anh, Đài không chỉ là nơi làm việc mà còn là “trường học” đặc biệt. Tại đây, anh được học hỏi từ những bậc tiền bối như NSND Trần Thị Tuyết, NSƯT Linh Nhâm, NSND Châu Loan… Không có trường lớp nào dạy ngâm thơ, hát ru bài bản, nhưng những nghệ sĩ VOV đã truyền lại kinh nghiệm quý qua từng buổi thu, từng lần uốn nắn câu chữ, nhịp ngắt.

Anh nhớ mãi những lần thu thanh các bài thơ về người lính, về cha mẹ mà không kìm được nước mắt, khiến cả kỹ thuật viên và nhạc công cũng rưng rưng. Một trong những kỷ niệm sâu đậm là lần ngâm thơ trực tiếp từ Hà Nội ra Trường Sa vào giao thừa. Khi kết thúc, anh chỉ nhớ mình đã dặn bố: “Bố nhớ nghe đài nhé”. Bố anh, vốn yêu đài từ thời còn nghèo khó, đã lặng lẽ ngồi nghe từ đầu đến cuối. Ký ức ấy theo anh đến tận hôm nay.

Giữ lửa chèo, hát văn, ngâm thơ và thông điệp gửi thế hệ hôm nay

Ngoài chèo, Văn Chương còn nổi tiếng với nghệ thuật hát văn ma mị và ngâm thơ truyền cảm. Anh tham gia đều đặn các chương trình “Dân ca và nhạc cổ truyền”, “Tiếng thơ”, “Hát ru”, “Kể chuyện thiếu nhi”… và coi đó là sứ mệnh đưa di sản nghệ thuật đến gần hơn với công chúng cả nước.

Ở Văn Chương, vai trò nghệ sĩ và nhà quản lý song hành chặt chẽ. Trên sân khấu, anh vẫn đảm nhận những vai diễn đòi hỏi nội lực và kinh nghiệm; trong phòng thu, anh là người nghệ sĩ hát chèo, ngâm thơ bằng tất cả sự từng trải; ở bàn làm việc, anh hoạch định chiến lược để gìn giữ và lan tỏa nghệ thuật truyền thống.

Ở cương vị Trưởng ban VOV3, anh cùng đồng nghiệp duy trì hơn 10 giờ phát sóng dân ca – nhạc cổ truyền mỗi ngày, bảo tồn làn điệu của 54 dân tộc Việt Nam. Không chỉ lưu giữ nguyên bản, VOV còn đặt lời mới cho nhiều làn điệu để ca ngợi Bác Hồ, Đảng, gương người tốt – việc tốt, vẻ đẹp quê hương, đất nước. “Kho băng tư liệu dân ca – nhạc cổ truyền của VOV hiện nay là duy nhất, không nơi nào khác có được”, anh tự hào.

Anh cũng là người khởi xướng một số dự án giao lưu giữa các nghệ nhân dân gian và nghệ sĩ trẻ, tạo môi trường để họ cùng học hỏi, biểu diễn và thu thanh. Mỗi dịp lễ lớn, VOV3 tổ chức chương trình đặc biệt, mời cả khán giả đến phòng thu để “chứng kiến” quá trình ghi âm như một buổi diễn trực tiếp, nhằm đưa công chúng gần hơn với nghề.

Với nghệ sĩ trẻ, Văn Chương sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm phòng thu, cách truyền cảm xúc, “đốt lửa” đam mê. Anh quan niệm: “Tôi luôn quan niệm: nghệ sĩ phải hát bằng trái tim, với sự thổn thức thật sự. Kỹ thuật chỉ là phần nổi; phần sâu hơn là tình yêu nghề và mong muốn dâng hiến điều gì đó có giá trị, để tác phẩm sống mãi với thời gian”.

Không chỉ bảo tồn, VOV còn làm mới các chương trình, phối khí hiện đại để khán giả trẻ dễ tiếp nhận mà không mất đi tinh thần nguyên bản. Các chương trình tương tác, mời thính giả cùng hát, chia sẻ kỷ niệm với bài hát… thu hút lượng tương tác lớn.

Theo NSND Văn Chương, ở bất kỳ giai đoạn nào của công cuộc xây dựng và phát triển đất nước, phát thanh luôn là phương tiện giúp người dân nắm bắt thông tin chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Ưu thế của nó là truyền tải được thông tin từ thành thị phồn hoa cho tới vùng xa xôi, nơi người ta không phải lúc nào cũng có điều kiện xem truyền hình, đọc báo hay ngồi trước màn hình internet.

Nghe phát thanh, đặc biệt là văn nghệ, hiệu quả vô cùng. Văn nghệ vốn trừu tượng, hàm chứa nhiều thủ pháp nghệ thuật. Nghe phát thanh, người nghe tự tưởng tượng, tự tái hiện, đôi khi còn sâu hơn hình ảnh trực quan.

Ngày nay, nhiều thính giả vẫn gửi thư mong được nghe lại những bài như “Cô gái mở đường”, “Trường Sơn Đông – Trường Sơn Tây”… Họ nói rằng, nghe qua sóng phát thanh, họ hình dung được không khí hừng hực của một thời chiến đấu, hy sinh vì Tổ quốc. Công nghệ có thể hiện đại hơn, nhưng chưa chắc đã chạm được sâu vào trái tim người nghe như những bản thu ấy.

Bởi thế, anh luôn tự hào là người của Đài Tiếng nói Việt Nam. Phát thanh vẫn phát huy hiệu quả với cả thính giả thành thị lẫn nông thôn, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa – nơi tiếng nói từ làn sóng vẫn vẹn nguyên sức mạnh kết nối và truyền cảm hứng.

Nhân dịp 80 năm thành lập Đài, anh muốn gửi gắm lời tri ân và niềm tự hào tới toàn thể cán bộ, phóng viên, biên tập viên, nghệ sĩ, phát thanh viên – những người đang tiếp nối truyền thống quý báu mà các thế hệ đi trước đã gây dựng. Với NSND Văn Chương, Đài Tiếng nói Việt Nam là nơi khởi đầu ước mơ, là điểm tựa cho sự nghiệp và là “người bạn tinh thần” song hành suốt đời – một sợi chỉ đỏ nối liền tuổi thơ chạy ra gốc cây nghe loa công cộng đến hôm nay, khi anh là người dẫn dắt tập thể gìn giữ và lan tỏa giá trị của chèo, hát văn, ngâm thơ đến hàng triệu thính giả.

Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung trao tặng 300 ca khúc thiếu nhi cho Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV)

VOV.VN - Chiều 30/8, tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia (Đông Anh, Hà Nội), trong chương trình ra mắt ấn phẩm Viết tiếp câu chuyện Hòa bình, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung chính thức trao tặng 300 ca khúc thiếu nhi cho Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV).