Khi việc “đặt chân lên Mặt Trăng” không còn là tin tức gây chấn động đối với cả Mỹ, Nga, Trung Quốc và Ấn Độ, giai đoạn cạnh tranh hiện nay tập trung vào việc xây dựng hạ tầng tại vùng cực Nam giàu tiềm năng, hướng tới sự hiện diện lâu dài của con người trên vệ tinh tự nhiên của Trái Đất. Để thiết lập bất kỳ cơ sở hạ tầng nào, điều kiện tiên quyết là bảo đảm nguồn năng lượng ổn định 24/7 – điều khiến các cường quốc vũ trụ gấp rút khởi động cuộc đua lắp đặt lò phản ứng hạt nhân trên Mặt Trăng.

Mỹ quyết giành chiến thắng bằng “lá bài hạt nhân”

Dù chính quyền Tổng thống Trump từng đề xuất cắt giảm ngân sách NASA tới 24% (từ gần 25 tỷ USD xuống còn 19 tỷ USD) và ít nhất 20% nhân sự rời cơ quan này, Washington vẫn đặt mục tiêu đầy tham vọng: lò phản ứng hạt nhân của Mỹ phải hoạt động trên Mặt Trăng trước năm 2030.

Bước đi này được cho là phản ứng trực tiếp trước kế hoạch mà Trung Quốc công bố hồi tháng 4/2024: xây dựng nhà máy điện hạt nhân trên Mặt Trăng vào năm 2035.

Quyền Giám đốc NASA Sean Duffy tuyên bố: “Chúng ta đang ở trong một cuộc đua với Trung Quốc để tới Mặt Trăng. Và để có một căn cứ ở đó, chúng ta cần năng lượng”. Ông đã ra chỉ thị NASA phải đưa lò phản ứng hạt nhân 100 kW lên Mặt Trăng trước năm 2030.

Ông Duffy nhấn mạnh Mỹ cần phải giành lấy “phần tốt nhất” của Mặt Trăng: “Có một khu vực ai cũng biết là quan trọng nhất – ở đó có băng, có ánh sáng Mặt Trời. Chúng ta muốn đến trước và tuyên bố nó thuộc về Mỹ”. Khu vực mà ông đề cập chính là cực Nam của Mặt Trăng, nơi được cho là thuận lợi để khai thác tài nguyên.

Theo giới khoa học, Mặt Trăng chứa hơn 1 triệu tấn heli-3 – loại nhiên liệu hầu như vắng bóng trên Trái Đất, có thể sử dụng trong các lò phản ứng nhiệt hạch để tạo ra năng lượng sạch, ít chất thải phóng xạ. Ngoài ra, nơi đây còn có trữ lượng lớn đất hiếm – nguồn tài nguyên thiết yếu cho công nghệ bán dẫn, năng lượng xanh và quốc phòng. Hiện Trung Quốc đang xử lý tới 70% đất hiếm toàn cầu, nên việc tìm kiếm nguồn thay thế từ Mặt Trăng có thể làm thay đổi cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nga – Trung và kế hoạch ILRS

Kế hoạch lò phản ứng hạt nhân mà Trung Quốc công bố hồi tháng 4 gắn liền với dự án Trạm nghiên cứu Mặt Trăng quốc tế (ILRS) mà Bắc Kinh và Moscow cùng phát triển tại vùng cực Nam. ILRS được thiết kế là căn cứ khoa học – công nghệ có khả năng mở rộng, vận hành tự động, phục vụ nhiều nhiệm vụ dài hạn.

Nga cũng muốn Ấn Độ tham gia, biến kế hoạch trên đây thành dự án ba bên. Giám đốc Rosatom Alexey Likhachev từng tiết lộ New Delhi “bày tỏ quan tâm” đến kế hoạch xây dựng lò phản ứng công suất 0,5 megawatt trên Mặt Trăng.

“Nhiệm vụ chúng tôi đang thực hiện là xây dựng một nhà máy điện hạt nhân trên Mặt Trăng với công suất lên tới 0,5 megawat. Cả Trung Quốc và Ấn Độ đều rất quan tâm đến việc hợp tác khi chúng tôi đặt nền móng cho một số dự án không gian quốc tế”, Giám đốc Rosatom Alexey Likhachev cho biết trong một sự kiện ở Vladivostok hồi tháng 9/2024. Khi đó cả Ấn Độ và Trung Quốc không công khai xác nhận nhưng cũng không phủ nhận thông tin này.

Trước đây, New Delhi còn e dè vì sợ ảnh hưởng quan hệ với Mỹ và do căng thẳng biên giới với Trung Quốc. Nhưng tình thế nay đã đổi khác: quan hệ Ấn – Mỹ xuống dốc, trong khi quan hệ Ấn – Trung lại đang cải thiện nhanh chóng. Thủ tướng Modi sẽ gặp Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Putin trong Hội nghị Thượng đỉnh SCO cuối tháng này; Ngoại trưởng và Cố vấn An ninh Quốc gia hai nước đã gặp nhau; Ngoại trưởng Vương Nghị cũng vừa có chuyến thăm New Delhi.

Sau sự kiện hạ cánh thành công xuống Mặt Trăng tháng 8/2023, Ấn Độ ngày càng tích cực tìm kiếm cơ hội tiềm năng để thúc đẩy tham vọng không gian của mình.

Mặt Trăng – “ISS mới” và cuộc đua năng lượng hạt nhân

Một căn cứ Mặt Trăng được ví như Trạm Vũ trụ quốc tế (ISS) – nơi con người có thể sinh sống, làm việc lâu dài, thử nghiệm công nghệ không gian và thậm chí làm bàn đạp cho sứ mệnh Sao Hỏa.

Để vận hành một căn cứ như vậy, năng lượng hạt nhân được coi là giải pháp duy nhất thay thế điện mặt trời vốn chỉ hoạt động 50% thời gian do Mặt Trăng có “đêm dài” tới 14 ngày Trái Đất. Lò phản ứng hạt nhân không phụ thuộc vào ánh sáng, có thể cung cấp điện liên tục. Trên thực tế, năng lượng hạt nhân đã được sử dụng từ sứ mệnh Apollo 12 (1969) với máy phát điện hạt nhân nhỏ gọn cung cấp năng lượng cho các thiết bị khoa học.

Tuy nhiên, xây dựng lò phản ứng trên Mặt Trăng là thách thức lớn: vận chuyển, lắp ráp an toàn, xử lý chất thải phóng xạ. Giới khoa học tin các khó khăn này có thể vượt qua, với giải pháp “lai”: mang nhiên liệu từ Trái Đất, tận dụng sắt, nhôm, silicon trên Mặt Trăng cho cấu trúc và lớp chắn.

Mỹ hiện gây sức ép buộc NASA đẩy nhanh tiến độ để trở thành quốc gia đầu tiên thiết lập hạ tầng bền vững, tạo thế thượng phong trong “luật chơi Mặt Trăng”.

Ấn Độ trước lựa chọn chiến lược

Theo Hiệp ước Ngoài không gian 1967 – được Mỹ, Nga, Trung Quốc, Ấn Độ và các cường quốc vũ trụ khác phê chuẩn – không quốc gia nào được tuyên bố chủ quyền lãnh thổ trên Mặt Trăng. Tuy vậy, hiệp ước vẫn cho phép thiết lập cơ sở và trên thực tế điều này có thể trao cho quốc gia vận hành quyền hạn nhất định trong việc kiểm soát tiếp cận.

Năm 2020, Mỹ đã khởi xướng Thỏa thuận Artemis cùng 7 nước ban đầu. Hiện đã có 56 quốc gia tham gia, trong đó có Ấn Độ ký năm 2023). Thỏa thuận Artemis nhấn mạnh hợp tác hòa bình, minh bạch, đồng thời đưa ra khái niệm “vùng an toàn” (safety zones) – được cho là nhằm tránh xung đột, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ bị lợi dụng để tạo “vùng cấm” trá hình.

Nga và Trung Quốc từ chối ký Artemis, đồng thời thúc đẩy hợp tác qua Liên Hợp Quốc và nhấn mạnh Mặt Trăng là “tài sản chung của nhân loại”. Sách trắng không gian của Trung Quốc năm 2022 mô tả Mặt Trăng là “nền tảng xây dựng tương lai chung cho nhân loại”, kêu gọi hợp tác với BRICS – trong đó có Ấn Độ.

Trước đây, khi quan hệ Ấn – Mỹ còn nồng ấm, New Delhi ủng hộ Thỏa thuận Artemis và giữ khoảng cách với sáng kiến Nga – Trung. Nhưng trong bối cảnh hiện nay, khi quan hệ Ấn – Trung đang được hâm nóng và quan hệ giữa New Delhi và Washington trở nên rạn nứt, việc Ấn Độ cân nhắc tham gia dự án hạt nhân Mặt Trăng của Nga – Trung không còn là điều xa vời.

Cuộc đua hạt nhân trên Mặt Trăng không chỉ là vấn đề công nghệ, mà còn là bàn cờ địa – chính trị, nơi Ấn Độ có thể trở thành “nhân tố xoay chuyển” cán cân quyền lực vũ trụ trong nhiều thập kỷ tới.

Nghiên cứu của Trung Quốc đẩy lùi “bão va chạm” Mặt Trăng thêm 100 triệu năm

VOV.VN - Một nhóm nghiên cứu Trung Quốc đã xác định chính xác thời điểm hình thành Lòng chảo Apollo của Mặt Trăng là 4,16 tỷ năm trước thông qua phân tích chính xác cao các mẫu đất Mặt Trăng do tàu Hằng Nga-6 thu thập.