Những viên gạch tráng men đầu tiên được biết đến có nguồn gốc từ Ai Cập với nền văn minh Lưỡng Hà vào thế kỷ 27 trước Công nguyên, nhưng phải đến thế kỷ 13 sau Công nguyên, kỹ thuật này mới được người dân Bồ Đào Nha biết đến.

Từ “Azulejo” có nguồn gốc từ Hy Lạp, có nghĩa là “viên đá nhỏ được đánh bóng”. Ban đầu những viên gạch men Azulejos được vẽ hình nghệ thuật khá đơn giản với gam màu trung tính. Ngày nay, gạch Azulejo được trang trí với những hoa văn cầu kỳ hơn và màu sắc rực rỡ hơn như vàng, xanh lá cây, đỏ, cam…

Việc sử dụng gạch Azulejos của người Bồ Đào Nha đã phát triển đáng kể trong rất nhiều năm, và mỗi vùng lại phát triển cách lắp kính và sử dụng gạch độc đáo và đặc trưng của riêng mình. Mặc dù tại châu Âu, Azulejos chỉ được coi là một bộ môn thủ công mỹ nghệ, nhưng ở Bồ Đào Nha, nó đã phát triển thành một loại hình nghệ thuật theo đúng nghĩa của nó.

Anh Francisco, hiện đang là quản lý của nhà máy gạch Santana cho biết: “Hiện tôi đang quản lý nhà máy Santana. Nhà máy của chúng tôi được thành lập vào năm 1741 và hiện là nhà máy sản xuất gạch lâu đời nhất ở đây. Đồng thời, đây cũng là một trong những nhà máy gạch lâu đời ở Châu Âu. Gạch Azulejos chiếm một vai trò quan trọng trong lịch sử của chúng tôi”.

Sự phát triển của kỹ thuật là gạch Azulejos đã tạo ra một sự thay đổi từ các mẫu thiết kế đơn thuần và trở thành một hình thức sáng tạo nghệ thuật, nơi viên gạch được trang trí như một tác phẩm nghệ thuật. Do đó, người nghệ nhân bắt đầu miêu tả những bức chân dung mang tính ngụ ngôn và thần thoại về cuộc đời của các vị Thánh và cảnh trong Kinh Thánh cũng như cảnh săn bắn trên các viên gạch lát. Giờ đây, thay vì thực hiện những mẫu gạch lặp đi lặp lại, họ đã thực hiện những bức tranh với quy mô lớn và ký tên lên từng tác phẩm.

Tại những địa điểm công cộng như các quảng trường, gạch Azulejos thường có hình vẽ miêu tả các câu chuyện lịch sử. Hàng gạch xanh trắng chạy dọc quanh tu viện Madre de Deus ở Lisbon kể những câu chuyện dài về nhà tiên tri Moses, cuộc đời thánh Clara, các công trình của thánh Francis Assisi. Gạch Azulejos ở đây không chỉ đẹp mà còn thể hiện nét độc đáo riêng của văn hóa Bồ Đào Nha. Năm 1971, tu viện trở thành trung tâm của bảo tàng Museu Nacional do Azulejo, nơi bảo tồn những viên gạch Azulejos nghệ thuật đến từ khắp đất nước. 

Nói về cách sản xuất ra một viên gạch Azulejos, anh Francisco, hiện đang là quản lý của nhà máy gạch Santana cho biết: “Nhà máy Santana là nhà máy thủ công có từ thế kỷ thứ 18. Để làm ra viên gạch, người thợ thủ công sẽ chuẩn bị đất sét, sau đó sẽ nhào nặn đất sét và cho chúng vào khuôn để định hình. Sau đó viên gạch được đem đi hong khô từ 1 tháng rưỡi cho đến 2 tháng, thậm trí là lâu hơn. Người thợ sẽ kiểm tra viên gạch kĩ càng bằng cách gõ nhẹ vào viên gạch và nghe âm thanh từ viên gạch phát ra. Sau đó, chúng tôi sẽ thực hiện giai đoạn kỳ diệu nhất là tô màu cho viên gạch".

Ngày nay, nghệ thuật chế tác gạch Azulejo vẫn còn tồn tại và phát triển ở Bồ Đào Nha. Có một số nhà máy nguyên bản từ thế kỷ 17 và 18 vẫn còn hoạt động cho đến ngày nay, họ sản xuất các sản phẩm mang phong cách truyền thống cũng như sáng tạo nhiều mẫu mã mới. Và các nghệ sĩ tiếp tục thể hiện mình dưới nhiều hình thức khác nhau bằng phương tiện vô cùng linh hoạt này. Loại hình nghệ thuật có tuổi đời hàng thế kỷ thực sự là một phương thức biểu đạt nghệ thuật đáng kinh ngạc được ví như một biểu tượng tinh thần của đất nước Bồ Đào Nha./.