Khoa thi Hương 1897 – Khi lịch sử khoa bảng được sống lại giữa lòng Hà Nội

Trong khuôn khổ Biennale nhiếp ảnh quốc tế Photo Hanoi ’25, những bức ảnh của nhiếp ảnh gia người Pháp Firmin-André Salles – ghi lại kỳ thi Hương khoa Đinh Dậu năm 1897 tại Nam Định được trưng bày tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, lấy cảm hứng từ chính kiến trúc của các trường thi xưa.

Hệ thống khoa cử dưới thời quân chủ ở Việt Nam là một mô hình tuyển chọn nhân tài nghiêm ngặt, thắm đượm tinh thần “trọng hiền đãi sĩ” của Nho giáo.

Muốn bước chân vào chốn quan trường, tìm kiếm vinh quang trí tuệ và cơ hội phụng sự triều đình, sĩ tử phải vượt qua nhiều kỳ thi với mức độ sàng lọc khắt khe. Bắt đầu từ kỳ thi Hương, sĩ tử tiếp tục thi Hội, và cuối cùng là kỳ thi Đình danh giá tại kinh đô Huế. Người đỗ đạt được phân hạng theo thứ bậc: Tú tài, Cử nhân, Phó bảng, Tiến sĩ.

Thí sinh trúng tuyển diễu hành qua các giám khảo, Nam Định năm 1897.

Để làm phong phú triển lãm, ban tổ chức đã hợp tác với các chuyên gia và nhà nghiên cứu nhằm bổ sung thông tin từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau, giúp lấp đầy khoảng trống trong bộ lưu trữ gốc và mang đến một bức tranh toàn diện hơn về kỳ thi Hương năm 1897.

Bạn Nguyễn Lan Anh, sinh viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, chia sẻ cảm xúc khi ngắm nhìn những bức ảnh về kỳ thi Hương năm 1897: “Mình như được trở lại quá khứ, cảm nhận tinh thần hiếu học và khí phách của sĩ tử xưa. Những khung hình đen trắng này khiến lịch sử trở nên gần gũi, sống động hơn bao giờ hết”.

Những bức ảnh trưng bày là tư liệu hiếm hoi do Thư viện Quốc gia Pháp và Hội Địa lý Quốc gia Pháp lưu giữ, truyền tải chân thực không khí trang nghiêm mà cũng đầy náo nhiệt của trường thi xưa.

Firmin-André Salles (1860–1929) là một nhà thám hiểm kiêm nhiếp ảnh gia người Pháp, từng làm việc tại Việt Nam, Lào và Campuchia trong giai đoạn 1896–1898. Với kỹ thuật nhiếp ảnh bảng khô tiên tiến thời bấy giờ, ông đã ghi lại những hình ảnh có độ sắc nét vượt trội, mang đến một góc nhìn sinh động về đời sống và văn hóa Việt Nam cuối thế kỷ XIX.

Thiết kế của triển lãm lấy cảm hứng từ phong cách trường thi cổ của Nam Định, với hàng rào tre và lối đi nhỏ, mang đến cho công chúng trải nghiệm trực quan về không khí tri thức, sự nghiêm cẩn và tinh thần Nho học thuở xưa.

Khách tham quan say mê quan sát từng bức ảnh cổ. Mỗi khung hình như mở ra một chương trong lịch sử khoa cử – nơi tri thức được tôn vinh như một giá trị thiêng liêng.

Du khách người Pháp Marie Lefèvre bày tỏ sự xúc động khi chiêm ngưỡng những bức ảnh ghi lại kỳ thi Hương năm 1897: “Thật kỳ diệu khi nhìn thấy Việt Nam của hơn một thế kỷ trước. Những hình ảnh này không chỉ đẹp mà còn kể lại một câu chuyện đầy nhân văn về tri thức và khát vọng học tập".

Trong hệ thống khoa cử xưa, kỳ thi Hương – được tổ chức ba năm một lần tại các trường thi địa phương – giữ vai trò then chốt trong việc tuyển chọn nhân tài.

Hệ thống ánh sáng mềm và chất liệu tre giúp triển lãm trở nên gần gũi, ấm áp, đồng thời tôn lên chiều sâu của ảnh tư liệu hơn trăm năm tuổi.

Khoa thi Đinh Dậu năm 1897, đây là một trong hai kỳ thi có sự hiện diện của Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer trong lễ khai mạc. Nhờ sự kiện hiếm có này, nhiếp ảnh gia Firmin-André Salles đã có cơ hội tiếp cận và ghi lại những hình ảnh quý giá về sinh hoạt quan trọng của triều đình và người dân Việt Nam.

Công bố tên người trúng tuyển kỳ thi Hương, Nam Định năm 1897. Người có nhiệm vụ xướng danh các sĩ tử đỗ đạt sẽ cầm một chiếc loa, đứng trên cao và đọc to họ tên, quê quán của từng người.

Những người giám khảo và quan trường trong trang phục triều Nguyễn tại kỳ thi. Bức ảnh hé mở phần nào sự trang trọng và quy củ của nền giáo dục phong kiến.

Các bức ảnh về kiến trúc trường thi Nam Định, được tái hiện trong không gian tre độc đáo tại triển lãm.

Đàm đông tụ tập nghe xướng danh người trúng tuyển trong kỳ thi Hương Nam Định năm 1897. Dưới triều Nguyễn, cứ 3 năm triều đình lại mở khóa thi Hương ở các tỉnh lớn dành cho mọi đối tượng, người thi đỗ năm sau sẽ lên kinh đô để thi Hội và thi Ðinh.

Không gian Văn Miếu – Quốc Tử Giám phản chiếu trên khung kính triển lãm, như biểu tượng của sự giao hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa tri thức và nghệ thuật.

Festival Thăng Long – Hà Nội 2025: Bức tranh đa sắc văn hóa hội tụ về Văn Miếu