Nâng đỡ tinh thần cho bệnh nhân

Tại hội thảo “Tăng cường tiếp cận phổ cập với Chăm sóc giảm nhẹ” do Trung tâm Hospice Spring, Tổ chức Y học Cộng đồng, Bệnh viện Ung bướu Hà Nội phối hợp tổ chức mới đây, Thạc sĩ Nguyễn Thị Thanh Tùng, Khoa Công tác xã hội, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh cho hay, khi bà tiếp xúc với những người bị bệnh nặng, nhất là những bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối, họ nói rằng bị mất niềm tin vào cuộc sống, thấy cuộc sống không còn ý nghĩa và không muốn tiếp tục điều trị bệnh.

“Vào lúc này, chăm sóc giảm nhẹ (CSGN) là giải pháp tích cực, hữu ích đối với người bệnh, giúp bệnh nhân giảm bớt đau đớn về thể chất, nâng đỡ tinh thần, giải phóng tâm lý, hỗ trợ về mặt xã hội và tâm linh. CSGN không chỉ dừng lại ở việc đồng hành, hỗ trợ bệnh nhân trong quá trình điều trị, diễn biến của bệnh, kể cả giai đoạn cuối đời để cuộc sống của bệnh nhân được chất lượng nhất có thể, mà còn kéo dài đến giai đoạn tang chế - tức là hỗ trợ người thân của bệnh nhân nếu họ gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần”, ThS Thanh Tùng nêu rõ.

“CSGN giúp bệnh nhân bớt khổ chừng nào tốt chừng đấy bằng mọi phương pháp mà chúng ta có thể tiếp cận, để bệnh nhân được giảm đau khổ sớm, toàn diện và liên tục”, TS.BS Phạm Nguyên Quý, Trưởng khoa Ung thư nội khoa, Bệnh viện Trung ương Kyoto Miniren nhấn mạnh. Theo ông, nếu tích hợp sớm việc CSGN với điều trị ung thư, người bệnh sẽ có tỷ lệ sống sót cao hơn và chất lượng cuộc sống tốt hơn. Việc CSGN không chỉ giới hạn cư trú ở bệnh nhân ung thư và một độ tuổi nhất định mà tiếp cận trên cả những bệnh nhân mắc các căn bệnh khác.

“Hiện nay, tại Việt Nam, tình trạng già hóa dân số nhanh nên việc tiếp cận CSGN dành cho người cao tuổi càng được chú ý. Đa số người cao tuổi sống tại cộng đồng, nhưng việc CSGN còn hạn chế. Một vấn đề nữa là, không phải bệnh viện nào cũng có khoa lão khoa, và trong lão khoa không phải lúc nào cũng sẽ có CSGN. Vì thế, người già khó tiếp cận được CSGN”, TS.BS Phạm Nguyên Quý cho hay.

Cần sự phối hợp đa ngành

Theo TS.BS Phạm Nguyên Quý, khi CSGN, chúng ta cần có liên ngành, phải có sự hợp tác giữa 2, 3 bác sĩ, điều dưỡng, dược sĩ và nhân viên công tác xã hội (CTXH) để hỗ trợ bệnh nhân được nhiều nhất.

Đồng quan điểm, ThS Nguyễn Thị Thanh Tùng nhấn mạnh: CSGN đòi hỏi sự chăm sóc toàn diện, từ đội ngũ y tế, gồm bác sĩ, nhân viên CTXH và đội ngũ điều dưỡng. Khi điều trị CSGN cho người bệnh, chúng ta không chỉ tiếp cận về mặt sức khỏe thể chất, điều trị đau và các triệu chứng lâm sàng mà còn cần tiếp cận với các vấn đề tâm lý, xã hội của bệnh nhân. Bởi vậy, sự phối hợp đa ngành trong CSGN là rất cần thiết. Nhân viên CTXH được đào tạo về lĩnh vực này để có thể hỗ trợ về tâm lý, giao tiếp, nguồn vốn xã hội, mang tới những lợi ích tốt nhất cho người bệnh cũng như gia đình của họ.

ThS.BS Lê Công Định, Phó Trưởng khoa Chăm sóc giảm nhẹ, Bệnh viện Ung bướu Hà Nội cho biết, hiện nay, CSGN được tích hợp ngay từ khi nhận chẩn đoán, trong quá trình điều trị ung thư và đến giai đoạn bệnh nhân không còn phù hợp với điều trị kéo dài cuộc sống nữa. Những bệnh nhân phù hợp với CSGN cuối đời gồm: Bệnh nhân ung thư ở giai đoạn tiến triển di căn; Bệnh nhân không còn phù hợp với các điều trị kéo dài cuộc sống như phẫu thuật xạ trị hóa chất, hoặc bệnh nhân từ chối điều trị; Bệnh nhân mà thời gian tiên lượng sống dưới 6 tháng (ở các nước phát triển). Ở Việt Nam có thể lấy mốc thời gian ngắn hơn. Việc quyết định bệnh nhân nào phù hợp với CSGN cuối đời phải có sự đồng thuận của bác sĩ điều trị ban đầu, bác sĩ về giảm nhẹ, của người bệnh và gia đình người bệnh.

3 tăng 1 giảm và còn nữa…

Theo BS Định, trong CSGN cuối đời, hai mục tiêu quan trọng nhất là chăm sóc hướng đến sự thoải mái cho người bệnh và tối ưu hóa chức năng của người bệnh về thể chất, nhận thức, cảm xúc về xã hội, để người bệnh vẫn có thể tự duy trì được những hoạt động tối thiểu như ăn uống, vệ sinh,… Ngoài ra, CSGN giúp người bệnh ra đi tốt đẹp, trong đó chú trọng 3 yếu tố hàng đầu: Những nguyện vọng về quá trình ra đi, được tham gia vào quá trình chuẩn bị ra đi và sự an yên về mặt cảm xúc, người bệnh được hỗ trợ tinh thần.

ThS.BS Lê Công Định cho biết: “Quá trình CSGN cuối đời cho bệnh nhân, chúng tôi can thiệp “ba tăng một giảm” trên người bệnh. “Một giảm” là giảm những can thiệp y khoa không có lợi, thậm chí gây hại cho người bệnh, như: can thiệp hồi sức tích cực, hồi sinh tim phổi, sử dụng kháng sinh phổ rộng không cần thiết, lặp lại xét nghiệm máu một cách thường xuyên, những can thiệp dinh dưỡng như đặt ống thông để nuôi ăn qua đường ruột,... Đương nhiên, những quyết định y khoa này phải dựa trên góc độ về y học và phối hợp đa ngành, có sự đồng thuận của người bệnh và gia đình. “Ba tăng” là tăng cường quản lý các triệu chứng và thực thể đang gây khó chịu cho người bệnh; chăm sóc hướng đến sự thoải mái và tăng cường sự hỗ trợ về tâm lý xã hội cho người bệnh.

Theo ông Giam, Giám đốc Điều hành Mạng lưới Chăm sóc Giảm nhẹ và Hospice châu Á - Thái Bình Dương (APHN), Việt Nam đã có bước tiến đáng kể trong phát triển CSGN. Năm 2023, Luật Khám chữa bệnh đã bao gồm CSGN và chăm sóc cuối đời tại tuyến chăm sóc ban đầu, đảm bảo người bệnh được tiếp cận gần hơn với cộng đồng. Hướng dẫn quốc gia 2022 nhấn mạnh phương pháp tiếp cận toàn diện, đáp ứng nhu cầu thể chất, tâm lý xã hội và tinh thần.

Từ năm 2019, Hội Chăm sóc Giảm nhẹ Việt Nam đã trở thành lực lượng tiên phong trong vận động, đào tạo, cùng với sự công nhận chuyên môn và đào tạo chuyên ngành tại Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh đã nâng cao năng lực chuyên môn. CSGN hiện được giảng dạy tại 5 - 8 trường đại học với sự tham gia ngày càng tăng của điều dưỡng. Dịch vụ được mở rộng với khoảng 48 bệnh viện và các mô hình chăm sóc tại nhà, đưa dịch vụ đến gần hơn với gia đình người bệnh. Các hội nghị quốc gia thường xuyên kết nối các chuyên gia và giới thiệu nhiều sáng kiến đổi mới. Tất cả dấu mốc trên thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam xây dựng hệ thống CSGN toàn diện, nhân ái và bền vững phục vụ người dân.

Tuy nhiên, Giám đốc APHN cũng đánh giá, Việt Nam vẫn đối mặt nhiều thách thức hệ thống trong phát triển CSGN. Ở cấp chính sách, chưa có kế hoạch quốc gia chuyên biệt hoặc cơ quan điều phối, dù có hướng dẫn nhưng việc triển khai và đánh giá còn hạn chế. Dịch vụ chủ yếu tập trung ở khu vực thành thị. Còn tại vùng nông thôn và miền núi, chỉ 0,05 dịch vụ trên 100.000 dân, thấp hơn nhiều so với mức trung bình khu vực. Chỉ một số lượng nhỏ bệnh viện cung cấp các dịch vụ chăm sóc nhi khoa và chăm sóc tại nhà; tiếp cận thuốc thiết yếu là rào cản khác, các cơ sở nông thôn thường thiếu giấy phép lưu trữ morphine; nghiên cứu và công bố địa phương còn hạn chế, ảnh hưởng đến cơ sở bằng chứng cho kế hoạch quốc gia. Ngoài ra, vẫn còn rất nhiều thách thức, rào cản trong CSGN cộng đồng, như: định kiến văn hóa, thiếu hụt nguồn tài chính, hạn chế trong việc đào tạo nhân lực và khó khăn trong việc tiếp cận CSGN.

ThS Nguyễn Thị Thanh Tùng cho rằng, Thông tư 51 hiện nay đang là định hướng để có thể phối hợp trong việc CSGN cho người bệnh. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn còn rất nhiều bất cập, khó khăn cũng như hạn chế do CSGN vẫn còn mới mẻ ở Việt Nam. Ở một số nơi, đội ngũ nhân viên y tế vẫn cho rằng, việc CSGN chỉ cần điều trị giảm đau, không cần sự phối hợp đa ngành. Đây là một cách nhìn nhận thiếu sót. Vì vậy, cần nâng cao nhận thức về CSGN cho cộng đồng và đội ngũ nhân viên y tế hiện nay.

Chăm sóc giảm nhẹ - vấn đề chưa được quan tâm đúng mức

Không chỉ bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối mà nhiều bệnh nhân mắc các bệnh mạn tính khác cũng cần được chăm sóc giảm nhẹ...