Iran bắt đầu quan tâm đến máy bay không người lái (UAV) từ những năm 1980 trong Chiến tranh Iran-Iraq (1980-1988). Dòng UAV đầu tiên của Iran là Ababil, chỉ là những cơ chế đơn giản được gọi là “bom, đạn bay”. Cùng với các UAV trinh sát được phát triển sau này, chúng đã được sử dụng thành công trên các mặt trận.

Sau chiến tranh, Tehran quyết định tập trung toàn lực vào chế tạo và phát triển UAV. Ngành công nghiệp hàng không Iran bao gồm một số tổ chức kỹ thuật và khoa học, một số nhà máy chế tạo và sửa chữa máy bay, cũng như một số doanh nghiệp liên quan sản xuất linh kiện. Hầu như tất cả các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp này, do Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) giám sát, bằng cách này hay cách khác đều tham gia vào phát triển và sản xuất UAV.

Iran sau đó bắt đầu sản xuất hàng loạt UAV. Điều này có thể bù đắp lại thực tế Không quân Iran không đủ khả năng chế tạo máy bay chiến đấu hoàn chỉnh.

Iran đã đạt được tiến bộ đáng kể trong việc phát triển và sản xuất các dòng UAV khác nhau, từ các phương tiện trinh sát chiến thuật hạng nhẹ đến các hệ thống trinh sát và tấn công hạng nặng, cả bom dẫn đường và tên lửa tầm ngắn, cũng như dòng UAV kamikaze (UAV cảm tử).

Sự tiến bộ đó dựa trên một số nguyên tắc cơ bản: hợp tác khoa học và kỹ thuật, chủ yếu với Trung Quốc; việc sử dụng các công nghệ và linh kiện có được bằng con đường chính thức, bán chính thức hoặc không chính thức (tình báo); và thu thập các mẫu UAV của Mỹ và Israel nhằm mục đích nghiên cứu sâu và có thể sao chép thiết kế bằng cách đảo ngược.

Cho đến nay, Iran đã sản xuất khoảng 40 mẫu UAV khác nhau, tiêu biểu là Ababil, Kaman, Kian, Mohajer và Shahed.

Theo các chuyên gia, các UAV uy lực nhất và hiệu quả nhất của Iran đều có đại diện của các dòng Shahed, Mohajer, Kaman và Kian

Shahed-129

Đây là một trong những UAV có nhiều năng lực nhất trong kho UAV của Iran. Bề ngoài mẫu UAV này trông giống RQ-1/MQ-1 Predator của Mỹ. Shahed-129 thực hiện chuyến bay đầu tiên vào mùa xuân năm 2012.

Shahed là UAV trinh sát và tấn công các mục tiêu trên không (từ 2016), thời gian hoạt động 24 giờ, có khả năng bay 1.700km, có thể mang theo tổng cộng 400kg vũ khí các loại, bao gồm cả đạn dược dẫn đường chính xác Sadid-345.

Shahed-129 là bản sao UAV Elbit Hermes 450 của Israel từng rơi ở Iran. Cũng có một số báo cáo cho rằng, Shahed-129 là bản sao của UAV Predator của Mỹ và Wing Loong II của Trung Quốc.

Shahed-136

Đây là UAV cảm tử hiệu quả nhất của Iran, ra mắt năm 2020. Shahed-136 được sử dụng để tấn công các mục tiêu mặt đất từ trên không, tốc độ 180km/h, thời gian hoạt động 10-12 giờ, tầm hoạt động 2.000km (theo thông tin từ nhà sản xuất), tuy nhiên theo các chuyên gia Mỹ, tầm hoạt động thực sự của UAV này chỉ vài trăm km.

Shahed-136 có thể mang khoảng 40-45kg chất nổ.

Shahed-149 Gaza

Shahed 149 Gaza thực hiện chuyến bay đầu tiên vào tháng 4/2022. Mẫu UAV này được sử dụng để trinh sát và tấn công các mục tiêu mặt đất. Shahed-149 Gaza có tốc độ 350km/h, thời gian hoạt động 35 giờ, tầm hoạt động 2.000km. Shahed-149 Gaza có động cơ tuabin cánh quạt (turboprop), sải cánh 21m, có thể mang được 13 quả bom và 500kg thiết bị điện tử.

Shahed-171 Simorgh

Shahed-171 Simorgh có thể sử dụng trong các chiến dịch trinh sát và tình báo với khả năng tấn công các mục tiêu mặt đất từ trên không. Nó có tốc độ 460km/h, thời gian hoạt động 10 giờ, tầm hoạt động 2.000km. UAV này chủ yếu mang các thiết bị điện tử, có thể mang 1 đầu đạn.

Shahed-171 Simorgh có thiết kế “cánh bay” với công nghệ tàng hình hiện đại và được trang bị động cơ phản lực. Đây là bản sao kích thước 1:1 UAV RQ-170 của Mỹ mà Iran bắt được vào năm 2011. Theo các chuyên gia, hiệu quả và khả năng của Shahed 171 Simorg thấp hơn nhiều so với RQ-170.

Shahed-191 Saegheh-2

Mẫu UAV này được sử dụng tích cực ở Syria. Là bản sao nhỏ hơn một chút của RQ-170 của Mỹ, Shahed-191 Saegheh-2 được thử nghiệm vào tháng 10/2016.

Shahed 191 Saegheh-2 được sử dụng trong các nhiệm vụ trinh sát, giám sát và tấn công các mục tiêu mặt đất từ trên không, có khả năng mang các loại đạn có độ chính xác cao, thời gian hoạt động 4,5 giờ, phạm vi hoạt động 450km.

Về sức mạnh, Shahed-191 Saegheh-2 có thể mang 2 tên lửa Sadid-1, 50kg vũ khí các loại.

Kaman 22

Kaman 22 là UAV thân rộng đầu tiên ở Iran, được thử nghiệm vào ngày 24/2/2021, có thể mang theo bất kỳ loại đạn dược nào.

Kaman 22 được sử dụng trong các nhiệm vụ trinh sát và tấn công các mục tiêu từ trên không, thời gian hoạt động 24 giờ, phạm vi hoạt động 3000km, có thể mang 300kg chất nổ và các thiết bị đặc biệt.

Mẫu UAV này được mô phỏng theo UAV MQ-1 Predator của Mỹ, với các tính năng tiên tiến hơn của MQ-9 Reaper. Ngoài ra, Kaman 22 có vẻ ngoài giống UAV CH-5 của Trung Quốc.

Kian 2 hay Arash 2

Kian 2 hay Arash 2 là UAV cảm tử hạng nặng được thiết kế để tấn công các cơ sở hạ tầng trọng yếu, và các radar của hệ thống phòng không bao phủ chúng ở tầm xa khoảng 1.000-2.000 km. Mục tiêu chính của UAV Arash được tuyên bố là cơ sở hạ tầng đô thị trong “các cuộc tấn công chiến lược”.

Arash 2 có tầm hoạt động 1.000-2.000km, có thể mang 260kg chất nổ.

Qods Mohajer-6

Đây là mẫu UAV tổng hợp có thân hình chữ nhật, được thử nghiệm nửa đầu năm 2017.

Qods Mohajer-6 được sử dụng trong các nhiệm vụ trinh sát và tấn công các mục tiêu mặt đất từ trên không. Thời gian hoạt động 12 giờ, phạm vi hoạt động 200km, có thể mang 10kg vũ khí các loại, với 4 vũ khí dẫn đường chính xác bao gồm tên lửa dẫn đường Almas hoặc bom lượn Qaem.

Nhìn chung, Iran đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong lĩnh vực máy bay không người lái trong những thập kỷ gần đây. Sử dụng các con đường và cơ hội khác nhau, không phải lúc nào cũng hợp pháp, Iran đã xây dựng được một ngành công nghiệp có thể thường xuyên phát triển các mẫu UAV mới và đưa vào sản xuất. Xu hướng này được nhận định sẽ tiếp tục trong tương lai./.