Thuật ngữ “mất ngửi” chỉ hiện tượng mất một phần hoặc hoàn toàn khả năng ngửi. Bình thường, mũi người có chừng 100 triệu tế bào thần kinh để ngửi và khoảng 1.000 gen khác nhau nằm trong các tế bào cảm thụ khứu giác này. Mỗi thụ thể thần kinh chỉ phân tích, tiếp nhận một số mùi nhất định. Tín hiệu điện từ thụ thể khứu giác sẽ được chuyển về não bộ để xác định được mùi hương của sự vật.

Mất ngửi có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau: cảm lạnh, cúm... gây viêm nhiễm; do polyps hoặc các nguyên nhân gây tắc nghẽn vùng tiếp nhận mùi, tổn thương thần kinh ngửi, hoặc vùng vỏ não đảm nhận chức năng phân tích mùi... Mất ngửi cũng là một trong những triệu chứng thường gặp của COVID-19.

Trong hầu hết các trường hợp, điều trị nguyên nhân mất ngửi sẽ giúp bạn ngửi được trở lại. Tuy nhiên, ở một số trường hợp, nhất là các trường hợp mất ngửi do nguyên nhân thần kinh, có thể không phục hồi và người bệnh phải thích nghi với tình trạng mất ngửi.

Phát hiện mất ngửi như thế nào?

Chứng mất ngửi có thể tiến triển từ từ hoặc đột ngột. Một số bệnh nhân đến với chúng tôi nói rằng thực sự họ cũng không biết họ mất ngửi từ lúc nào mà tự nhiên gần đây họ không thấy mùi thức ăn từ trong bếp bay ra hoặc khi họ nấu… hoặc tự nhiên phát hiện là mùi nước hoa mình dùng hết hạn hay sao mà chẳng thấy mùi gì, rồi mùi hương của người mình yêu tại sao mình không thấy nữa? Tại sao? Tại sao?… và sau rất nhiều lần “tại sao” đó họ mới quyết định đi khám bác sĩ Tai Mũi Họng.

Bác sĩ sẽ hỏi các biểu hiện mà người bệnh tự cảm nhận thấy kết hợp với thăm khám lâm sàng. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định chụp CT (chụp cắt lớp vi tính) hoặc cộng hưởng từ vùng mũi/ xoang/ sọ não tùy theo định hướng nguyên nhân gây bệnh.

Nguyên nhân nào gây ra chứng mất ngửi?

Như đã nêu ở trên, chứng mất ngửi có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau như: Cảm lạnh, cúm thông thường; một số vi rút gây tổn thương dây thần kinh ngửi; viêm mũi xoang có tổn thương niêm mạc hoặc thoái hóa niêm mạc thành polip ở/hoặc che lấp vùng phân bố của dây thần kinh ngửi; các dị hình của cuốn mũi và vách ngăn, lệch vách ngăn của mũi cản trở luồng khí mang mùi vào vùng tiếp nhận của các đầu mút thần kinh ngửi.

Mất ngửi cũng có liên quan đến: Bệnh tiểu đường, hút thuốc lá, béo phì, tăng huyết áp, hoặc hội chứng Kallmann (là một hội chứng di truyền trong đó thiếu khứu giác  do sự vắng mặt của các cấu trúc được gọi là bóng khứu giác trong não. Để xác định điều này, bác sĩ cần cho bệnh nhân chụp quét cộng hưởng từ (MRI) của đầu). Đặc biệt, mất ngửi có liên quan đến bệnh Alzheimer. Suy giảm khứu giác mới là dấu hiệu cảnh báo sớm bệnh Alzheimer tới 10 năm trước khi bắt đầu dấu hiệu mất trí nhớ. Các nhà nghiên cứu của Bệnh viện Masachusetts (Mỹ) đã nghiên cứu ra một phương pháp có thể xác định nguy cơ bệnh Alzheimer ở một người dựa vào khả năng nhận biết và nhớ lại mùi hương của người đó.

Mất ngửi cũng có thể do một số loại thuốc gây ra, chẳng hạn như thuốc kháng sinh và thuốc kháng histamine. Một số loại thuốc ức chế quá trình gắn kết phân tử mùi lên thụ thể ở các tế bào thần kinh khứu giác của niêm mạc mũi và truyền tín hiệu lên não, ngăn chặn sự gắn kết các phân tử mùi lên các thụ thể của tế bào thần kinh khứu giác, gây ra tác dụng phụ giảm khứu giác. Dưới đây là các loại thuốc thường gây ra tác dụng phụ giảm khứu giác:

+ Nhóm thuốc kháng sinh (ampicillin, tetracyclin, clarithromycin…): Khi sử dụng trong một thời gian dài, khả năng nhận biết mùi của mũi bị suy giảm.

+ Nhóm thuốc chống trầm cảm (amitriptyline, nortriptyline, clomipramine…):  sử dụng trong điều trị trầm cảm, rối loạn lo âu… khi sử dụng trong một thời gian dài, thường gây ra tác dụng phụ giảm khứu giác.

+ Nhóm thuốc kháng histamin (Chlorpheniramin, dexchlorpheniramin, loratadin…) sử dụng để làm giảm các triệu chứng của viêm mũi dị ứng, dị ứng da… Các thuốc này cũng làm giảm khả năng nhận biết mùi của mũi khi sử dụng trong một thời gian dài.

+ Nhóm thuốc chống co giật (Carbamazepin, phenytoin, valproic acid…):  nếu sử dụng nhóm thuốc này trong một thời gian dài, khả năng nhận biết mùi của mũi bị suy giảm.

Ngoài các thuốc trên, còn có nhiều loại thuốc khác cũng gây ra tác dụng phụ giảm khứu giác: nhóm thuốc cao huyết áp (nifedipin, captopril…), nhóm thuốc giảm mỡ trong máu (lovastatin, atorvastatin…), nhóm thuốc kháng viêm corticosteroid (dexamethason, hydrocortisone…)…

Mất ngửi cũng có thể xuất hiện ở bệnh nhân đa xơ cứng (Multiple Sclerosis - MS) là một chứng rối loạn não bộ và tủy sống làm giảm chức năng thần kinh, kết hợp tạo thành sẹo trên lớp phủ ngoài của các tế bào thần kinh trong đó có các tế bào ngửi.

Mất ngửi ở bệnh Parkinson: ở giai đoạn đầu sẽ ảnh hưởng đến khứu giác của người bệnh: không còn khả năng phân biệt mùi của thực phẩm, nếu không được chữa trị kịp thời sẽ khiến tình trạng nặng thêm

Triệu chứng mất ngửi có ở người mắc hội chứng Sjogren: bệnh tự miễn Sjogren là một rối loạn tự miễn dịch do rối loạn chức năng của các tuyến ngoại tiết trên cơ thể. Cụ thể, bệnh xảy ra khi hệ miễn dịch tấn công các tuyến nước bọt và tuyến lệ, khiến chúng ngừng hoạt động. Đặc trưng của bệnh là tình trạng khô mắt, khô miệng và khô niêm mạc, làm cho các phân tử mùi trong không khí không vận chuyển được tới vùng ngửi.

Những bệnh nhân chấn thương sọ não tổn thương vùng não tiếp nhận mũi hoặc tổn thương dây thần kinh ngửi (dây khứu giác – dây thần kinh sọ số I) cũng bị mất ngửi. Các bệnh nhân bị u não: tổn thương vùng não phân tích mùi, sẽ mất ngửi.

Chứng mất ngửi được điều trị như thế nào?

Trong hầu hết các trường hợp, khứu giác có thể được phục hồi bằng việc điều trị nguyên nhân gây mất ngửi. Ví dụ, nếu bạn bị viêm xoang, thì việc điều trị viêm xoang có thể giúp bạn ngửi được trở lại. Nếu mất ngửi do thuốc, việc dừng hoặc thay thế thuốc sẽ có tác dụng lấy lại khứu giác của bạn. Nếu bạn bị polyp mũi hoặc một dạng tắc nghẽn khác, có thể cần thiết phải phẫu thuật.

Do đó, để đưa ra hướng điều trị thích hợp thì việc xác định nguyên nhân là rất quan trọng.

Việc điều trị chứng mất ngửi tùy thuộc vào nguyên nhân. Hiện tại vẫn chưa có cách chữa trị dứt điểm chứng mất ngửi bẩm sinh. Các trường hợp mất ngửi mắc phải như: mất ngửi do viêm mũi xoang, do polyp mũi, do thuốc, … khứu giác của bạn sẽ hồi phục khi các nguyên nhân này được giải quyết.

Phòng ngừa

Để giảm nguy cơ bị mất ngửi, bạn nên điều trị sớm và đúng viêm mũi xoang, polyp mũi… Nên có ý thức tránh hóa chất và môi trường độc hại. Không hút thuốc lá.

Chứng mất ngửi và COVID-19

Mất ngửi là một trong những triệu chứng thường gặp của COVID-19. Bác sĩ có thể nghĩ tới tình trạng nhiễm COVID-19 trong các trường hợp mất ngửi xuất hiện đột ngột, đi kèm với mất vị giác ở những bệnh nhân không có biểu hiện chảy mũi, ngạt tắc mũi rõ ràng…

Những người bị mất ngửi do COVID-19 thường phục hồi khứu giác trong khoảng 2-3 tuần, thời gian phục hồi có thể khác nhau tùy trường hợp.

Theo một nghiên cứu, bệnh nhân COVID-19 kèm theo chứng mất ngửi có diễn tiến bệnh nhẹ hơn những bệnh nhân COVID-19 không có chứng mất ngửi./.