Lực lượng vũ trang từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu

Nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng, ngay tại Hội nghị thành lập Đảng, trong Chánh cương vắn tắt do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc soạn thảo đã nêu rõ yêu cầu “tổ chức ra đội quân công nông”. Trong phong trào cách mạng 1930 - 1931, đội tự vệ công nông đã xuất hiện, tích cực chiến đấu, bảo vệ quần chúng, chính quyền cách mạng và tiến hành công tác vận động quần chúng. Đại hội Đại biểu lần thứ nhất Đảng đã ra nghị quyết về Đội tự vệ, trong đó nêu rõ: “Từ Trung ương cấp ủy tới mỗi Thành ủy, Tỉnh uỷ phải tổ chức ngay Quân ủy, quân ủy này một bộ phận thì lo quân đội vận động, một bộ phận thì lo tổ chức và chỉ huy Đội Tự vệ”.

Tháng 9/1939, Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Sau nhiều năm hoạt động ở nước ngoài, đầu năm 1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước, trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam.

Trên cơ sở tiếp thu tinh hoa truyền thống quân sự dân tộc, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh cụ thể nước ta, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đề ra chủ trương, chỉ đạo xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng, dựa vào những luận điểm, nguyên tắc cơ bản sau: Lực lượng vũ trang ra đời từ phong trào đấu tranh cách mạng của quần chúng; vì vậy, muốn xây dựng lực lượng vũ trang mạnh thì phải bắt đầu từ việc xây dựng lực lượng chính trị quần chúng.

Xây dựng lực lượng vũ trang gồm ba thứ quân (bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân tự vệ) có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.

Lực lượng vũ trang cách mạng của ta là từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu, phục vụ; do đó, có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, mật thiết với nhân dân. Lực lượng vũ trang nhân dân phải đặt dưới sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng Cộng sản, “phải lấy chi bộ Đảng làm hạt nhân lãnh đạo”.

Lực lượng vũ trang nhân dân được xây dựng theo phương châm “người trước, súng sau”.

TS. Trần Thị Phương Hoa, nguyên Phó Viện trưởng Viện Sử học phân tích, để chuẩn bị cho việc giành chính quyền, Đảng Cộng sản Đông Dương đã xây dựng quyền lực thông qua các sách lược, chính sách về xây dựng, tổ chức, đào tạo, phát triển lực lượng cách mạng. Sự ra đời của Mặt trận Việt Minh năm 1941 đánh dấu bước phát triển mới trong việc tập hợp các lực lượng yêu nước rộng rãi. Nguyễn Ái Quốc (sau này là Chủ tịch Hồ Chí Minh) giữ vai trò trung tâm, dẫn dắt và quyết định trong toàn bộ quá trình chuẩn bị và chỉ đạo việc xây dựng lực lượng cách mạng, một lực lượng “từ nhân dân mà ra”.

Việc phát triển các căn cứ địa cách mạng, đặc biệt là Việt Bắc, giúp lực lượng cách mạng có nơi tập trung huấn luyện và chuẩn bị lâu dài. Đảng cũng chủ trương phát động quần chúng nổi dậy kết hợp với đấu tranh vũ trang ở từng địa phương  cho thấy tư duy tổ chức lực lượng linh hoạt, gắn với điều kiện thực tế từng vùng.

Nhờ quá trình chuẩn bị lực lượng kỹ lưỡng và có hệ thống, khi thời cơ cách mạng đến vào tháng Tám năm 1945, lực lượng cách mạng đã có đủ sức mạnh chính trị, vũ trang và quần chúng để phát động cuộc tổng khởi nghĩa trên phạm vi cả nước, lật đổ chế độ phong kiến - thực dân, giành chính quyền về tay nhân dân.

Theo PGS.TS Nguyễn Danh Tiên, Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, cùng với việc xây dựng, phát triển các đoàn thể cứu quốc trong cả nước, Đảng tiến hành xây dựng lực lượng vũ trang với những hình thức từ thấp đến cao, từ tự vệ đến tự vệ chiến đấu tiến lên xây dựng tiểu tổ du kích và đội du kích tập trung.

Trên cơ sở xây dựng lực lượng cách mạng, bao gồm lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang, Đảng phát động quần chúng đấu tranh chính trị tiến lên kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang.

Đi đôi với việc đẩy nhanh tập hợp và tập dượt cho lực lượng chính trị, Đảng xúc tiến mạnh mẽ những hoạt động vũ trang, hình thành các khu giải phóng và chiến khu. Cùng với đó, phong trào luyện tập quân sự, vũ trang tuyên truyền,... diễn ra khắp nơi là những nhân tố đẩy chính quyền địch vào thế hoang mang, rệu rã.

Lực lượng vũ trang là chỗ dựa vững chắc cho lực lượng quần chúng

Trong tham luận gửi tới hội thảo “Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh mùng 2/9: Giá trị thời đại và sức sống trường tồn” tổ chức ngày 14/8/2025 tại Hà Nội, Thượng tướng Lê Huy Vịnh, Ủy viên Trung ương Đảng, Thứ trưởng Bộ Quốc khẳng định, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng lực lượng vũ trang đã được thực tiễn chứng minh là hoàn toàn đúng đắn. Theo đó, lực lượng vũ trang cách mạng từng bước được xây dựng trưởng thành, tích cực hoạt động và đóng góp to lớn vào thành công của Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Vai trò của lực lượng vũ trang trong Tổng khởi nghĩa được thể hiện qua những điểm sau:

Thứ nhất, làm nòng cốt trong truyên truyền, vận động nhân dân, tạo động lực mạnh mẽ cho quần chúng nổi dậy; tích cực làm công tác địch vận, phân hóa hàng ngũ kẻ thù; khích lệ, động viên những người lầm đường, lạc lối “cải tà, quy chính” đi theo cách mạng. Nhờ đó, nhiều công chức của chính quyền tay sai đã quay sang làm việc phục vụ cách mạng; nhiều binh lính địch không tuân lệnh chỉ huy, cung cấp tin tức và làm nội ứng cho ta, góp phần tạo ra một cuộc vận động vừa âm thầm, vừa sục sôi ngay trong hàng ngũ địch.

Thứ hai, xung kích, xóa bỏ chính quyền địch, góp phần đưa cách mạng đến thành công. Tuy chính phủ Nhật hoàng đã đầu hàng quân đồng minh, nhưng lực lượng quân đội Nhật ở Đông Dương vẫn còn trên 6 vạn tên; một số nơi, chúng còn ngoan cố chưa chịu buông vũ khí, thậm chí còn ra tay đàn áp phong trào cách mạng. Trước tình hình đó, các đơn vị Giải phóng quân và du kích từ căn cứ địa, các chiến khu nhanh chóng tỏa về các địa phương, phối hợp chặt chẽ với lực lượng tại chỗ tổ chức trấn áp, tiêu diệt địch ở các mục tiêu trọng yếu, tạo điều kiện và cùng với quần chúng nhân dân trực tiếp xóa bỏ chính quyền địch, tổ chức chính quyền cách mạng. 

Thứ ba, trực tiếp hỗ trợ, bảo vệ và là chỗ dựa vững chắc cho lực lượng chính trị quần chúng nổi dậy giành chính quyền. Ở nhiều địa phương, lực lượng chính trị mạnh mẽ của nhân dân, được lực lượng vũ trang và bán vũ trang tại chỗ hỗ trợ, các cấp đảng bộ và các ủy ban khởi nghĩa đã vận dụng linh hoạt sách lược đấu tranh, đưa khởi nghĩa đến thắng lợi. Đây là một trong những phương thức đấu tranh chủ yếu, quyết định đến thắng lợi nhanh gọn, đồng loạt của cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám. 

Trên cơ sở thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa, ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), trước hàng chục vạn đồng bào, Chủ tịch Hồ Chí Minh long trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đây là một mốc son trọng đại trong lịch sử dân tộc.

Xây dựng căn cứ địa để phát triển lực lượng vũ trang

Xây dựng lực lượng vũ trang đi liền với xây dựng căn cứ địa. PGS. TS Lý Việt Quang, Viện trưởng Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho biết, sau khi từ châu Âu đến hoạt động ở miền nam Trung Quốc, Hồ Chí Minh đã tổng kết lý luận và đúc rút kinh nghiệm thực tiễn chỉ ra chân lý: “Muốn khởi nghĩa phải có căn cứ địa, muốn kháng chiến phải có hậu phương”.

Từ quan điểm của Hồ Chí Minh có thể, thấy căn cứ địa là nơi giúp nuôi dưỡng, phát triển lực lượng cách mạng, để vừa có thể tiến công kẻ địch, vừa có thể bảo vệ vững chắc lực lượng cách mạng.

Mặt khác, căn cứ địa là cung cấp sức người, sức của, đảm bảo cho lực lượng cách mạng không ngừng lớn mạnh, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của sự nghiệp cách mạng. Đồng thời, căn cứ địa còn mang giá trị rất lớn về mặt tinh thần. Đây là nơi đặt các cơ quan lãnh đạo, chỉ huy của lực lượng cách mạng, nơi tiêu biểu cho ý chí, tinh thần cách mạng kiên trung, bất khuất, là hình ảnh thu nhỏ của sự nghiệp cách mạng chung của cả nước. Do đó, sự tồn tại, phát triển của căn cứ địa là nhân tố quan trọng giúp củng cố niềm tin cách mạng, ý chí chiến đấu của các cán bộ, đảng viên và người dân.

Sau khi cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn nổ ra (tháng 9/1940), Xứ ủy Bắc Kỳ đã cử đồng chí Trần Đăng Ninh lên Bắc Sơn lãnh đạo phong trào và thành lập đội du kích Bắc Sơn, xây dựng căn cứ du kích trên địa bàn. Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng tháng 11/1940 thống nhất chủ trương duy trì lực lượng vũ trang Bắc Sơn, thành lập những đội du kích, sử dụng hình thức vũ trang công tác, xây dựng cơ sở cách mạng, khi cần thiết thì sẵn sàng chiến đấu chống địch khủng bố, tiến tới thành lập căn cứ du kích, lấy vùng Bắc Sơn - Võ Nhai làm trung tâm, để chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa vũ trang sau này. Đầu năm 1941, khi quyết định về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh sau khi cân nhắc tình hình mọi mặt đã chọn Pác Bó, Cao Bằng làm nơi đứng chân và đặt đại bản doanh để tổ chức và chỉ đạo phong trào cách mạng cả nước. Cách mạng lớn mạnh đến đâu, căn cứ địa cách mạng mở rộng đến đó.

Sự phát triển và mở rộng của các căn cứ địa đã thúc đẩy nhanh chóng việc xây dựng lực lượng chuẩn bị khởi nghĩa ở các địa phương trên cả nước. Thực tiễn Cách mạng Tháng Tám cho thấy, dưới sự chỉ đạo sáng suốt, tài tình của Trung ương Đảng và lãnh tụ Hồ Chí Minh, các căn cứ địa cách mạng đã trở thành cơ sở hết sức thuận lợi để lực lượng cách mạng khởi nghĩa giành chính quyền thành công khi thời cơ chín muồi.

“80 năm đã qua, độ lùi lịch sử cho phép nhìn nhận rõ hơn tầm vóc, giá trị và bài học sâu sắc của Cách mạng Tháng Tám 1945. Trong đó, vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với việc khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền nói chung, về xây dựng căn cứ địa cách mạng nói riêng vẫn mang tầm vóc, giá trị to lớn cả về lý luận và thực tiễn, là bài học kinh nghiệm quý báu đối với sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa hiện nay và mai sau”, PGS.TS Lý Việt Quang nhận xét.

Nét độc đáo của Cách mạng Tháng Tám năm 1945

VOV.VN - Cách mạng Tháng Tám mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do cho dân tộc Việt Nam, để lại những bài học quý cho phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới.