cổng thông tin điện tử ĐÀI TIẾNG NÓI VIỆT NAM
Từ điển số tiếng dân tộc thiểu số: Giữ gìn tiếng mẹ đẻ thời công nghệ
Cập nhật: 2 giờ trước
Bí thư Tỉnh ủy Phú Thọ yêu cầu ngành Y tế tạo đột phá toàn diện trong khám chữa bệnh
Đề xuất thí điểm cấm xe tải đi vào làn sát dải phân cách giữa trên cao tốc
VOV.VN - Từ điển số 3 thứ tiếng K’Ho, Xơ Đăng, M’Nông (do VOV Tây Nguyên thực hiện) trở thành công cụ tra cứu hữu hiệu, tiện lợi bằng chính tiếng mẹ đẻ, giúp thế hệ trẻ dễ dàng tiếp cận tri thức, đồng thời góp phần gìn giữ và phát huy bản sắc ngôn ngữ dân tộc.
Trong đời sống hiện đại, nhu cầu được tiếp cận thông tin bằng tiếng mẹ đẻ ngày càng trở nên quan trọng đối với đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) khu vực Tây Nguyên. Với chiếc radio quen thuộc hoặc điện thoại thông minh, chương trình phát thanh tiếng DTTS Tây Nguyên đã gắn bó với cộng đồng, lan tỏa nét đẹp và gìn giữ ngôn ngữ dân tộc thiểu số đang có xu hướng dần bị mai một.
Những năm gần đây, Cơ quan thường trú khu vực Tây Nguyên (VOV Tây Nguyên) - Đài TNVN thực hiện nhiều đề tài khoa học, trong đó, đề tài về từ điển số 3 thứ tiếng K’Ho, Xơ Đăng, M’Nông trở thành công cụ tra cứu hữu hiệu, tiện lợi bằng chính tiếng mẹ đẻ, giúp thế hệ trẻ dễ dàng tiếp cận tri thức, đồng thời góp phần gìn giữ và phát huy bản sắc ngôn ngữ dân tộc.
Đã từ lâu, chiếc radio đã trở thành người bạn thân thiết với Già làng Điểu NGlơn (dân tộc M’Nông) - nguyên là cán bộ xã Đăk Ndrung, huyện Đăk Song, tỉnh Đăk Nông (cũ), nay là xã Đức An, tỉnh Lâm Đồng. Với ông, được nghe chương trình tiếng M’Nông hàng ngày là những giây phút gần gũi nhất để hòa vào đời sống văn hóa dân tộc mình:
“Tôi nghe tiếng M’Nông trên Đài TNVN lâu rồi, mở Đài nghe được tiếng mình. Nghe được bà con hát dân ca, nghe kể chuyện rồi đến tin tức, chuyện làm kinh tế, chuyện xã hội ở khắp nơi bằng tiếng M’Nông tôi rất tự hào và rất vui, nhờ vậy mà tiếng nói mình không mất đi, mấy đứa trẻ nó còn nghe đài trên điện thoại, trên mạng xã hội. Tôi mong sau này có nhiều cách làm để gìn giữ tiếng nói của mình, lan tỏa văn hóa đẹp để con cháu nó không quên”.
Nhu cầu nghe tiếng mẹ đẻ qua radio không chỉ đối với người lớn tuổi như già làng Điểu NGlơn ở Lâm Đồng, mà ngay cả với thế hệ trẻ. Chị Y Đuynh (dân tộc Xơ Đăng) là một thính giả trẻ tuổi ở buôn Hring, xã Chư Mgar, tỉnh Đắk Lắk, cho biết, chương trình phát thanh tiếng Xơ Đăng không chỉ cung cấp thông tin thời sự, mà còn trang bị kiến thức nhà nông rất bổ ích. Thường xuyên nghe chương trình của Đài TNVN bằng điện thoại di động, Y Đinh thổ lộ: sóng chương trình phát thanh bằng tiếng Xơ Đăng ở làng mình nghe rất rõ, các phát thanh viên nói nghe hiểu ngay. Y Đinh thích nhất là giọng đọc của phát thanh viên A Sa Ly.
“Em muốn được đài hướng dẫn nhiều hơn về cách làm ăn sản xuất, gia đình cháu làm cà phê vừa rồi nhưng hay bị sâu bệnh, thiếu nước tưới… nên khi được nghe đài hướng dẫn về kỹ thuật chăm sóc cây cà phê cháu thấy rất là bổ ích, như hướng dẫn về sử dụng hợp lý phân hữu cơ bảo vệ cây trồng, làm cho quả đạt năng suất cao. Em cũng thích nghe các chương trình dân ca Tây Nguyên, nghe tiếng cồng tiếng chiêng, rất vui”.
Trong khi đó, người dân ở thôn Long ‘Jon, xã Dục Nông, tỉnh Quảng Ngãi thì có nhu cầu thưởng thức các làn điệu dân ca Xơ Đăng nhằm bảo tồn giá trị văn hóa của dân tộc mình. Ông A Đâm, một thính giả quen thuộc của chương trình chia sẻ: Mình rất thích nghe chương trình dân ca Xơ Đăng phát trên làn sóng của Đài TNVN, nhất là nghe các nghệ nhân hát về làn điệu ayo, rơngê, ting ting.
“Tôi thấy thực trạng hiện nay là các làn điệu dân ca, lời hát của dân tộc Xơ Đăng đối với giới trẻ bây giờ không còn mặn mà lắm. Do vậy, tôi mong chương trình phát thanh tiếng Xơ Đăng của Đài TNVN tăng cường phát nhiều hơn các chương trình dân ca để tuyên truyền cho thế hệ trẻ được nghe, được hiểu và biết giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc mình”.
Hiện nay, 6 chương trình phát thanh tiếng dân tộc Tây Nguyên là Ê Đê, Ja Rai, Ba Na, Xơ Đăng, K’Ho, M’Nông phát sóng liên tục từ 5h sáng đến 22h30 hàng ngày. Nhiều năm qua, VOV Tây Nguyên luôn chú trọng thực hiện các đề tài khoa học, nghiên cứu và gìn giữ ngôn ngữ tiếng DTTS vừa để phục vụ công việc vừa góp phần gìn giữ vốn văn hóa đặc sắc của các DTTS Tây Nguyên, điển hình như: “Sử dụng phương ngữ Ba Na trên sóng phát thanh”; “Từ điển Ja Rai - Việt trong phát thanh”; “Giải pháp cải tiến chương trình dân ca nhằm lưu giữ và phát triển dân ca các DTTS Tây Nguyên qua sóng phát thanh dân tộc thiểu số” và “Nghiên cứu, biên soạn và xây dựng Từ điển điện tử Việt - Ba Na”....
Từ năm 2024 tới nay, đề tài khoa học “Nghiên cứu biên soạn và xây dựng hệ thống Từ điển số tiếng dân tộc thiểu số Tây Nguyên” với 3 thứ tiếng K’Ho, Xơ Đăng giai đoạn 1, tiếng M’Nông giai đoạn 2 mang tính ứng dụng cao trong thời đại số được triển khai thực hiện. Đây là hoạt động hết sức cần thiết, sát với thực tế, làm mới về nghiên cứu biên soạn, xây dựng từ điển số trong thời đại 4.0. Sản phẩm đề tài là hệ thống từ điển số chuyên dùng trong chương trình phát thanh tiếng DTTS Tây Nguyên có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cao; góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá đặc sắc dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.
Từ các cuộc điền dã, qua ghi nhận các góp ý của thính giả, nhân sĩ, trí thức người dân tộc thiểu số, Nhóm thực hiện đề tài càng hiểu thêm tình yêu ngôn ngữ DTTS của cộng đồng. Cô H’Thủy, giáo viên trường tiểu học Trưng Vương xã Trường Xuân, tỉnh Lâm Đồng cho biết, nhà trường đang tham gia thử nghiệm dạy tiếng M’Nông cho học sinh tiểu học. Việc theo dõi chương trình phát thanh, website tiếng dân tộc thiểu số ủa Đài TNVN để trau dồi ngôn ngữ, thì việc tra cứu từ điển tiếng M’Nông trên điện thoại, vi tính giúp học sinh, phụ huynh tiếp thu nhanh hơn. Từ đó, giáo viên dạy tiếng M’Nông cũng dễ dàng hơn.
“Học sinh của chúng tôi phần lớn đã quen dùng điện thoại thông minh, nếu có một ứng dụng từ điển M’Nông - Việt hoặc Việt - M’Nông trên điện thoại, các em có thể tra cứu từ ngữ bất cứ lúc nào, kể cả ở nhà hay trên lớp. Nếu giáo viên và học sinh cùng sử dụng từ điển số, có phát âm mẫu, có ví dụ dùng trong câu, thì việc giải thích nghĩa từ, cách dùng từ sẽ dễ dàng và sinh động hơn nhiều so với cách dạy truyền thống. Giáo viên cũng giảm thời gian phải tra sách giấy, còn học sinh thì tự học được nhiều hơn. Từ điển số giúp gắn kết thế hệ trẻ với tiếng mẹ đẻ, bằng chính công nghệ mà các em đang sử dụng hằng ngày” - cô giáo H’Thủy cho biết.
Cô giáo Lơ Mu Nay Sa (K’Ho Cil) ở xã Tân Hội, tỉnh Lâm Đồng cho biết, trong những năm qua, địa phương cũng đã thực hiện việc dạy và học tiếng K’Ho. Tuy nhiên giáo viên gặp khó khăn về vốn từ, các diễn đạt. Nhờ nghe Chương trình phát thanh tiếng K’ho của Đài TNVN và fanpgage Tiếng K’Ho VOV Tây Nguyên, cô giáo Lơ Mu Nay Sa có thêm nguồn tư liệu chính thống.
“Xem fanpgage Tiếng K’Ho VOV Tây Nguyên em càng thêm vui mừng, cảm thấy giống như mình đã tìm thấy đây là diễn đạt bằng ngôn ngữ mẹ đẻ thật sự thoải mái, em rất mong muốn các anh chị nghiên cứu và xuất bản từ điển số K'Ho, vì như vậy sẽ rất tiện lợi cho giáo viên như chúng tôi muốn mở, học và dạy học song ngữ cho học sinh” - cô giáo Lơ Mu Nay Sa cho biết.
Là đồng nghiệp của Chương trình tiếng K’Ho, nhà báo K’Dực (dân tộc K’Ho Sre) - Phó trưởng Phòng Dân tộc thiểu số - Báo và Phát thanh- Truyền hình tỉnh Lâm Đồng bày tỏ:
“Được biết VOV Tây Nguyên đang xây dựng từ điển số để bảo tồn và gìn giữ ngôn ngữ dân tộc K’Ho, tôi rất phấn khởi. Đây là một công việc rất thiết thực và thật sự ý nghĩa. Nếu từ điển số này được xuất bản, tôi tin chắc rằng con cháu chúng ta sau này khi tiếp cận từ điển này sẽ biết về chữ viết, tiếng nói của dân tộc mình, và điều quan trọng hơn nữa là con cháu chúng ta biết thêm về vốn qúy của cha ông ta để lại. Cùng nhau bảo tồn tiếng nói và chữ viết của dân tộc mình thông qua từ điển số”.
Tiến sĩ Cil Duin (dân tộc K’Ho Cil) - Phó Phó Chủ tịch HĐND xã Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng đã từng nghiên cứu, viết từ điển Lạch - Việt bày tỏ vui mừng khi biết VOV Tây Nguyên đã xây dựng từ điển số K’Ho - Việt, và sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm. Ông hy vọng, từ điển số K’Ho - Việt, Việt - K’Ho sẽ là từ điển chuẩn dành cho các nhánh: Sre, Cil, Lạch, Nộp, Kdòn, T’ring và cộng đồng Mạ… dùng làm ngôn ngữ giao tiếp phổ biến trong cộng đồng K’Ho nói chung.
“Việc xây dựng từ điển số K’Ho - Việt, Việt - K’Ho hết sức ý nghĩa đối với việc học tiếng mẹ đẻ dành cho các thế hệ tương lai của cộng đồng dân tộc K’Ho chúng tôi. Có thể việc xây dựng từ điển này chưa đầy đủ hết từ ngữ, nhưng đây là sự nỗ lực, sự tiên phong và có trách nhiệm trong việc bảo tồn và gìn giữ tiếng nói cộng đồng K’Ho chúng tôi” - Tiến sĩ Cil Duin bày tỏ tin tưởng.
Ông Y Thịnh Bon Jôc Ju, dân tộc M'Nông, nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Nông - tác giả cuốn sách "Năo Rih Sjêng Bunoong" (Lịch sử Văn hóa M'Nông), và là một trong những người tham gia biên soạn bộ từ điển M’Mông - Việt, Việt - M’Nông gần đây cho biết: Dân tộc M’Nông hiện có khoảng gần 200.000 người, gồm nhiều nhánh khác nhau, như: Preh, Gar, Rlâm, Bu Nơr, Nông, Prâng. Trong đó, M’nông Preh được chọn làm ngôn ngữ chuẩn để biên soạn từ điển và tài liệu giảng dạy.
“Tính đến nay, đã có khoảng 2 - 3 bộ từ điển tiếng M’Nông được xuất bản như: Từ điển M’Nông - Việt, Việt - M’Nông, bộ nhiều nhất khoảng 26 ngàn mục từ, ít nhất thì có 12 ngàn mục từ. Các chuyên gia và nhà ngôn ngữ học phối hợp với UBND tỉnh Đắk Nông cũ đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo, bàn luận để thống nhất lựa chọn phương ngữ chuẩn từ đó đảm bảo tính khoa học và tính phổ biến của từ điển trong cộng đồng người M’Nông” - ông Y Thịnh thông tin.
Từ nhu cầu nghe đài bằng tiếng mẹ đẻ đến mong muốn có một công cụ từ điển số hiện đại, tất cả đều cho thấy khát vọng rất chính đáng của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên - Nam Trung Bộ trong việc giữ gìn tiếng nói và bản sắc văn hóa của chính mình giữa dòng chảy hội nhập. Những âm thanh thân thuộc trên sóng phát thanh, những dòng chữ hiện lên trên màn hình điện thoại không chỉ là phương tiện giao tiếp, mà còn là nhịp cầu kết nối các thế hệ, tiếp nối di sản của dân tộc. Với sự chung tay của các cơ quan truyền thông như Đài Tiếng nói Việt Nam, nhà nghiên cứu, thầy cô giáo và chính cộng đồng, tiếng mẹ đẻ sẽ không chỉ được bảo tồn, mà còn tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống.
Từ khóa: từ điển số, tiếng dtts,công nghệ, tiếng mẹ đẻ, VOV Tây Nguyên
Thể loại: Xã hội
Tác giả: vov-tây nguyên
Nguồn tin: VOVVN
Chương trình đã phát
Nghe và xem trực tuyến
