cổng thông tin điện tử ĐÀI TIẾNG NÓI VIỆT NAM
Tò he, từ đồ chơi Trung thu truyền thống đến quảng bá di sản
Cập nhật: 1 giờ trước
Tò he, từ đồ chơi Trung thu truyền thống đến quảng bá di sản
Cảnh vệ điển trai của "Tử chiến trên không" gây chú ý vì cái tên độc, lạ
VOV.VN - Giữa không gian rộn rã của những lễ hội Trung thu diễn ra tại nhiều nơi trên địa bàn thành phố Hà Nội, luôn có một góc nhỏ bình dị nhưng rực rỡ sắc màu, góc của những quầy tò he, món đồ chơi dân gian từng đi vào ký ức của biết bao thế hệ người Việt Nam.
Tò he, món đồ chơi Trung thu truyền thống được làm từ những nắm bột gạo mộc mạc, qua bàn tay khéo léo của các nghệ nhân làng Xuân La (xã Phượng Dực, Hà Nội) đã tạo nên những chú tò he muôn hình muôn vẻ. Hơn thế, những nghệ nhân nặn tò he còn thổi hồn vào những món đồ chơi Trung thu dân gian, tạo nên những sắc màu mới, hình hài mới đầy sáng tạo mà vẫn không làm mai một sắc màu truyền thống đầy hoài niệm. Để mỗi dịp Tết Trung thu, cùng với mâm ngũ quả, đèn ông sao... những chú tò he truyền thống vẫn rộn ràng đón trăng cùng con trẻ.
Làng Xuân La, nằm nép mình bên dòng sông Huệ, từ lâu đã được biết đến như một làng quê yên bình, nơi lưu giữ và phát triển nghề nặn tò he truyền thống. Trải qua bao thăng trầm của thời gian, những nghệ nhân làng Xuân La vẫn gìn giữ và trao truyền tinh hoa của nghề nặn tò he qua từng thế hệ.
Người cao niên trong làng Xuân La kể chuyện: Nghề nặn tò he của làng có từ khoảng 300-400 năm trước và hình 12 con giáp chính nguồn gốc của tò he. Xuất phát từ việc làm đồ thờ cúng trong những dịp lễ tết, đặc biệt là Tết Trung thu, người xưa dùng bột nếp để nặn mâm ngũ quả, 12 con giáp hay những con vật gần gũi với nông thôn đất Việt. Sau lễ cúng, những vật phẩm này được chia cho trẻ em như một hình thức chia lộc - thụ lộc để chơi, sau đó sẽ được đem đi hấp với cơm và có thể ăn được.
Theo nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu, gương mặt tiêu biểu của lớp nghệ nhân trẻ tài hoa của làng Xuân La, người vừa kế thừa truyền thống, vừa là người sáng tạo, nâng tầm những chú tò he thành tác phẩm nghệ thuật, chia sẻ: Ban đầu tò he chỉ có hình chim cò, con giống… sau gắn thêm chiếc kèn lá, còi nhỏ, khi thổi phát ra âm thanh “tò te tí te”, từ đó dân gian gọi là “tò he”. Khác với con giống bột dùng trong nghi lễ tín ngưỡng, tò he thiên về giải trí và giáo dục, trở thành món đồ chơi dân gian gắn liền tuổi thơ.
Nguyên liệu làm tò he rất đơn giản và an toàn cho con trẻ, gồm: bột gạo tẻ, bột gạo nếp được pha trộn theo tỉ lệ nhất định để đảm bảo độ dẻo của bột và độ cứng khi khô. Sau khi nhào kỹ và luộc chín, bột sẽ được chia thành từng phần nhỏ, nhuộm màu tự nhiên chiết xuất từ hoa hòe, quả gấc, lá chàm và cây nhọ nồi để tạo nên 4 màu cơ bản là vàng, đỏ, xanh và đen. Từ bốn màu cơ bản này, các nghệ nhân khéo léo pha trộn để tạo ra vô vàn màu sắc trung gian, giúp cho các tác phẩm tò he trở nên đa dạng và sinh động hơn.
Từ những cục bột gạo nhiều màu sắc, qua bàn tay nhào nặn tài hoa, khéo léo cùng với những dụng cụ hết sức đơn giản và sự sáng tạo, các các nghệ nhân làng Xuân La đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo, đi vào tiềm thức của bao thế hệ người Việt.
Sản phẩm tò he của nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu không chỉ có những chú tò he truyền thống. Nhiều hơn thế, Hậu đã tạo nên những mẫu tò he đặc sắc, những bộ sản phẩm mô phỏng lại nhiều di sản văn hóa truyền thống của Việt Nam như: Biểu diễn Ca trù, hát Chèo, Tuồng, hát Văn, tín ngưỡng Thờ mẫu tam phủ, lễ hội dân gian, mẫu trang phục truyền thống, cô đôi thượng ngàn, đám cưới chuột… và đặc biệt là bộ sản phẩm “Rước đèn Trung thu” để lại ấn tượng sâu sắc cho người xem, đặc biệt là các em nhỏ. Từ những bộ tò he của Đặng Văn Hậu, nhiều di sản văn hóa phi vật thể vốn rất kén người thưởng thức đã có con đường tiếp cận, nhen lên tình yêu đối với di sản, với văn hóa dân gian của tuổi thơ.
Hậu cho biết, bộ tò he “Rước đèn Trung thu” gây ấn tượng khi tái hiện cảnh trẻ em múa hát dưới trăng, trong đó đầu lân ở vị trí trung tâm - biểu tượng tài lộc, bình an, mùa màng bội thu và sự gắn kết cộng đồng. Khi được “thu nhỏ” trên nền bột gạo, đầu lân vừa giữ sự mộc mạc vừa trở thành tác phẩm nghệ thuật giàu ý nghĩa.
Chứng kiến bàn trưng bày tò he của Đặng Văn Hậu bên lề Chương trình nghệ thuật Tết Trung thu Việt Nam – Trung Quốc 2025 tấp nập người vây xem, các em nhỏ đặc biệt thích thú với những hình tượng gần gũi như: Đường Tăng, Tề Thiên Đại Thánh, Trư Bát Giới, Sa Tăng là những nhân vật rất gần gũi với tuổi thơ cùng những con giống có màu sắc sặc sỡ, có gắn còi hấp dẫn nhiều em nhỏ đến trải nghiệm. Có thể thấy sức hấp dẫn của tò he và sự trở lại mạnh mẽ của những món đồ chơi dân gian truyền thống.
Dịp Tết Trung thu, các nghệ nhân tò he Xuân La sẽ biểu diễn, hướng dẫn làm tò he tại các Lễ hội Trung thu diễn ra nhiều nơi trên địa bàn thành phố Hà Nội như: Hoàng thành Thăng Long, Bảo tàng dân tộc học, không gian phố đi bộ quanh Hồ Gươm, phố bích họa Phùng Hưng, Văn miếu Quốc tử giám… để du khách, đặc biệt là các em nhỏ có cơ hội trải nghiệm món đồ chơi dân gian đặc biệt này.
VOV.VN - Hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghề làm đồ chơi Trung thu truyền thống, gia đình nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến ở làng Hậu Ái (xã Sơn Đồng, Hà Nội) là gia đình cuối cùng của làng Hậu Ái còn kiên trì, gắn bó với công việc tạo ra những món đồ chơi thủ công truyền thống dành cho tuổi thơ trong ngày Tết Trung thu.
Từ khóa: Trung thu, Trung thu, tò he, Xuân La, Tết, Rằm Trung thu, đồ chơi truyền thống, nghệ nhân, Đặng Văn Hậu,Hà Nội
Thể loại: Văn hóa - Giải trí
Tác giả: thư vũ/vov.vn
Nguồn tin: VOVVN
Chương trình đã phát
Nghe và xem trực tuyến
