Trí tuệ nhân tạo (AI) đang tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực đời sống và sản xuất. Công nghệ này mang lại hiệu suất vượt trội nhưng đồng thời đặt ra nhiều thách thức, nhất là nguy cơ thay thế lao động phổ thông. Nếu trước đây, mối lo mất việc còn xa vời thì nay đã hiện hữu ở nhiều ngành nghề như sản xuất, vận hành, hậu cần, thậm chí cả dịch vụ.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), khoảng 2,3% việc làm toàn cầu có nguy cơ bị tự động hóa hoàn toàn. Hiện nay, 47% công việc vẫn do con người thực hiện, nhưng dự báo đến năm 2030 con số này chỉ còn 33%. Trong ngành tài chính - chứng khoán, tỷ lệ này thậm chí giảm từ 44% xuống 28%. Tự động hóa đang thu hẹp cả phần việc thủ công lẫn phần việc kết hợp con người - máy móc.

Tuy nhiên, AI không thể thay thế hoàn toàn con người. Công nghệ này còn hạn chế ở những tác vụ đòi hỏi cảm xúc, giao tiếp xã hội và xử lý ngoài môi trường máy tính. Nếu được trang bị kỹ năng, lao động có thể biến AI thành công cụ hỗ trợ, thay vì đối thủ cạnh tranh.

Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) dự báo, trong 5 năm tới thị trường lao động có thể mất tới 23% việc làm. Dễ bị ảnh hưởng nhất là những công việc lặp lại như nhập dữ liệu, tiếp thị từ xa, kế toán, giao nhận, lồng tiếng, thiết kế đồ họa… Nhưng song song đó, AI cũng tạo ra nhiều nghề mới: chuyên gia AI, đào tạo - tinh chỉnh AI, quản lý rủi ro, tâm lý học AI, biên tập AI, sáng tạo nội dung phi AI... Những người am hiểu công cụ AI có lợi thế làm việc nhanh hơn, sáng tạo hơn và học hỏi hiệu quả hơn.

Trong nông nghiệp, AI giúp quản lý cây trồng, dự báo thời tiết, nâng cao năng suất, mở ra nhu cầu mới cho “nhà công nghệ nông nghiệp” - sự kết hợp giữa kiến thức nông học và công nghệ. Ở các lĩnh vực đòi hỏi cảm xúc và tư duy sáng tạo sâu, AI khó thay thế con người, chẳng hạn tư vấn tâm lý, sales chuyên sâu, giáo dục hay nghệ thuật.

Các chuyên gia khuyến nghị, lao động không nên hoang mang mà cần thay đổi tư duy, giống như thời kỳ cách mạng công nghiệp khi máy móc thay thế lao động tay chân. Câu hỏi đặt ra không phải là “AI có lấy việc của tôi không?” mà là “Làm sao để làm việc cùng AI?”.

Để giảm rủi ro và tận dụng cơ hội, cần đầu tư vào đào tạo lại, nâng cấp kỹ năng, đặc biệt ở những lĩnh vực khó thay thế. Nếu thích ứng tốt, AI sẽ không chỉ tái cấu trúc thị trường lao động mà còn góp phần vào tăng trưởng bền vững, với lợi ích được chia sẻ công bằng.

Làm chủ AI - kỹ năng sinh tồn trong thời đại số

Ông Lê Công Thành - Chủ tịch, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Công nghệ chọn lọc thông tin, đồng thời là sáng lập viên phong trào “bình dân học AI” cho biết, trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm thay đổi căn bản mọi khía cạnh trong lao động, không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Ông ví AI như một loại công cụ lao động mới.

Từ khi trí tuệ nhân tạo hiện đại xuất hiện khoảng 2,5 năm trở lại đây, công nghệ này liên tục tiến hóa và hiện đã phát triển tới thế hệ thứ 4. Nếu như ở giai đoạn đầu, AI chỉ đơn thuần là hội thoại, trả lời các câu hỏi với tỷ lệ sai sót cao, thì thế hệ tiếp theo đã được cải tiến để biết suy luận. Cơ chế suy luận cho phép AI tự phản biện và hiệu chỉnh trước khi đưa ra câu trả lời, nâng độ chính xác có thể lên tới 99%.

Khi AI đạt khả năng suy luận, con người tiếp tục giao cho nó quyền điều khiển nhiều công cụ khác nhau, bao gồm các phần mềm sử dụng hàng ngày trên máy tính. Ban đầu, đó là những ứng dụng tự động hóa hoàn toàn công việc. Ví dụ, AI có thể được lập lịch để 10h sáng tổng hợp thông tin tài chính, phân tích thị trường, đăng nhập vào tài khoản chứng khoán và tự động đưa ra quyết định mua - bán cổ phiếu. Đây được coi là thế hệ AI thứ 3.

Đến thế hệ thứ 4, AI không chỉ tự phản biện mà còn có khả năng sử dụng nhiều công cụ phối hợp trong khoảng thời gian dài, từ vài phút đến vài ngày, thậm chí có thể phát minh ra những điều mới mà con người chưa từng nghiên cứu. Nhiều chuyên gia dự đoán, chỉ trong năm 2026, AI suy luận sẽ bùng nổ mạnh mẽ. Hiện nay, AI tự động hóa (thế hệ 3) đang phát triển nhanh, mở rộng khả năng thực thi công việc mà trước đây chỉ con người đảm nhiệm.

Điều này khiến AI không còn đơn thuần là công cụ, mà đang trở thành một lực lượng lao động mới, tác động trực tiếp đến thị trường việc làm. Nhiều công việc lặp đi lặp lại vốn cần hàng trăm lao động nay có thể chỉ cần một nhóm nhỏ thành thạo điều khiển AI, đạt năng suất gấp nhiều lần. Tuy nhiên, AI cũng không dừng lại. Thế hệ thứ 5 - AI quản trị - đang dần hình thành. Đây là loại AI có khả năng điều phối con người lẫn các AI khác để thực hiện những mục tiêu cụ thể, đồng nghĩa với việc nó có thể đảm nhận toàn bộ công việc mà con người đang làm.

Theo ông Lê Công Thành, điều này đặt lực lượng lao động toàn cầu trước thách thức rất lớn. Đặc biệt tại Việt Nam, vốn lâu nay chủ yếu thực hiện công việc gia công, lắp ráp hoặc nhiệm vụ mang tính lặp lại cho các thị trường nước ngoài, nguy cơ bị thay thế càng rõ rệt khi các quốc gia phát triển chuyển mạnh sang sử dụng AI.

Tuy vậy, cơ hội cũng mở ra. Lần đầu tiên, người lao động Việt Nam được tiếp cận công nghệ AI gần như cùng lúc với lao động ở các quốc gia phát triển. Trong khi nhiều tập đoàn lớn đã nghiên cứu AI từ hàng chục năm nay, thì bản thân người lao động ở các nước phát triển cũng mới chỉ thực sự tiếp xúc và học cách làm chủ AI trong hơn 2 năm gần đây. Nếu nhanh chóng nắm bắt, người Việt hoàn toàn có thể cạnh tranh trực tiếp với nguồn nhân lực toàn cầu.

“Nếu chậm trễ, lao động trong nước sẽ mất lợi thế, bị thay thế bởi những lực lượng đã kịp thích nghi với AI. Những người chịu tác động mạnh nhất sẽ là nhóm lao động văn phòng, những người thường xuyên làm việc trước màn hình máy tính. Nếu biết tận dụng, họ có thể tăng năng suất gấp nhiều lần, nhưng nếu không làm chủ AI, nguy cơ bị thay thế sẽ đến rất nhanh”, ông Lê Công Thành nói.

Giải pháp, theo ông Thành, nằm ở việc coi làm chủ AI như một kỹ năng, chỉ có thể rèn luyện thông qua thực hành hằng ngày. Người lao động cần dành thời gian luyện tập, thậm chí chỉ 15-20 phút mỗi ngày, để sau vài tháng có thể thành thạo. Kỹ năng này, cũng như học bơi, học đàn hay lái xe, chỉ có thể đạt được nhờ kiên trì luyện tập.

Song song với nguy cơ thay thế, AI cũng hứa hẹn mở ra nhiều công việc mới. Chẳng hạn, AI đã được thử nghiệm trong việc “dịch ngôn ngữ” của động vật, hay hỗ trợ con người giao tiếp toàn cầu không còn rào cản ngôn ngữ. Trong tương lai 5-10 năm tới, AI có thể tạo ra vô số nghề nghiệp mà hiện tại con người chưa hình dung được, thậm chí mỗi cá nhân sẽ có một công việc riêng biệt không trùng lặp.

Tuy nhiên, ở giai đoạn trước mắt, chính những lao động đang trực tiếp ngồi trước màn hình mỗi ngày sẽ là nhóm chịu tác động nặng nề nhất. Với họ, AI vừa là cơ hội, vừa là thách thức buộc phải lựa chọn: hoặc nhanh chóng thích nghi để tiến xa, hoặc bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên lao động mới.

Việt Nam cần có khung dữ liệu quốc gia “xương sống” kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo

VOV.VN - Việt Nam chỉ có thể trở thành trung tâm trí tuệ nhân tạo dữ liệu của khu vực nếu sớm ban hành khung dữ liệu quốc gia, biến dữ liệu từ nguồn lực rời rạc thành sức mạnh chung cho phát triển quốc gia.