Hiện nay, bên cạnh những trường hợp tố cáo mang tính xây dựng, tích cực trong chống tiêu cực, tham nhũng; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhà nước, tập thể và của cá nhân thì trong thực tiễn công tác giải quyết tố cáo từ trước đến nay cho thấy, vẫn còn sự việc tố cáo khi chưa rõ hành vi vi phạm, chỉ nghe thông tin rồi phát sinh tố cáo, tố cáo khi không rõ quy định của pháp luật hoặc tố cáo khi không đạt mục đích từ việc giải quyết khiếu nại, tố cáo các nội dung không đúng sự thật, bịa đặt nội dung tố cáo vì động cơ cá nhân… gây phức tạp tình hình an ninh trật tự tại địa phương, gây ra nhiều hệ lụy đối với xã hội.

Do không chấp nhận kết quả giải quyết lô đất 147, diện tích 240m2 ở khu Dốc Võng, thuộc thị trấn Củng Sơn, huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên nên hai năm qua, vợ chồng bà Lê Thị Hoà và ông Nguyễn Văn Trong đã làm hơn 100 đơn tố cáo, đơn khiếu nại, đơn tố giác tội phạm, đơn đề nghị, đơn kiến nghị phản ánh… gửi đến nhiều cơ quan từ cấp huyện đến Trung ương nhằm tố cáo, khiếu nại, tố giác các cán bộ, lãnh đạo. Mặc dù đã được các cơ quan chức năng nhiều lần giải quyết, giải thích và thông báo việc tố cáo, khiếu nại, tố giác đó là sai sự thật nhưng hai người này không chấp nhận. Đầu tháng 10, cơ quan CSĐT Công an huyện Sơn Hoà, tỉnh Phú Yên đã tống đạt quyết định khởi tố bị can, lệnh bắt tạm giam đối với vợ chồng bà Lê Thị Hoà và ông Nguyễn Văn Trong về tội "Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân".

Trước đó, vào đầu tháng 8, Văn phòng Cơ quan Cảnh sát Điều tra Công an TP Đà Nẵng vừa tống đạt quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can và thực hiện lệnh bắt tạm giam Nguyễn Đình Trung (66 tuổi, trú phường Thanh Khê Tây, quận Thanh Khê, TP Đà Nẵng) do có hành vi soạn thảo, lan truyền nhiều đơn tố cáo, tố giác sai sự thật, bịa đặt gửi nhiều cơ quan, tổ chức từ Trung ương đến địa phương. Ngoài ra, Trung cũng chia sẻ những thông tin chưa được kiểm chứng lên mạng xã hội, gây hoang mang dư luận. Cơ quan công an xác định, hành vi của Nguyễn Đình Trung đã đủ yếu tố cấu thành tội “Lợi dụng các quyền tự do dân chủ, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân”.

Theo Luật sư Trần Xuân Tiền, Trưởng Văn phòng Luật sư Đồng đội, để khuyến khích người dân tham gia tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tố cáo cũng như tạo điều kiện thuận lợi để người dân tham gia tố cáo, Luật Tố cáo năm 2018 đã quy định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của người tố cáo như sau:

1. Người tố cáo có các quyền sau đây:

a) Thực hiện quyền tố cáo theo quy định của Luật này;

b) Được bảo đảm bí mật họ tên, địa chỉ, bút tích và thông tin cá nhân khác;

c) Được thông báo về việc thụ lý hoặc không thụ lý tố cáo, chuyển tố cáo đến cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết, gia hạn giải quyết tố cáo, đình chỉ, tạm đình chỉ việc giải quyết tố cáo, tiếp tục giải quyết tố cáo, kết luận nội dung tố cáo;

d) Tố cáo tiếp khi có căn cứ cho rằng việc giải quyết tố cáo của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền không đúng pháp luật hoặc quá thời hạn quy định mà tố cáo chưa được giải quyết;

đ) Rút tố cáo;

e) Đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền áp dụng các biện pháp bảo vệ người tố cáo;

g) Được khen thưởng, bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật.

2. Người tố cáo có các nghĩa vụ sau đây:

a) Cung cấp thông tin cá nhân quy định tại Điều 23 của Luật này;

b) Trình bày trung thực về nội dung tố cáo; cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung tố cáo mà mình có được;

c) Chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung tố cáo;

d) Hợp tác với người giải quyết tố cáo khi có yêu cầu;

đ) Bồi thường thiệt hại do hành vi cố ý tố cáo sai sự thật của mình gây ra.

Bên cạnh đó, để đảm bảo tính chính xác và khách quan khi thực hiện tố cáo cũng như loại bỏ các vụ tố cáo vô căn cứ, bảo vệ danh dự của những người bị tố cáo oan sai, Luật Tố cáo năm 2018 cũng đã quy định các hành vi bị nghiêm cấm khi thực hiện tố cáo.

Theo đó, đối với người có hành vi tố cáo sai sự thật thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Ngoài ra nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.

Về trách nhiệm hình sự:

Người có hành vi tố cáo sai sự thật có thể sẽ bị xử lý theo Điều 156 Bộ luật Hình sự về Tội vu khống. Người phạm tội sẽ bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng cho đến 50.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 07 năm, tùy theo mức độ vi phạm.

Ngoài ra, người tố cáo sai sự thật có hành vi lợi dụng việc tố cáo để xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân thì có thể bị xử lý về Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân theo Điều 331 Bộ luật Hình sự. Theo đó, người phạm tội bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. Nếu phạm tội gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.

Bên cạnh đó, người phạm tội còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1 - 5 năm.

Về xử phạt vi phạm hành chính:

Căn cứ khoản 1 Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP, sửa đổi bởi Nghị định 14/2022/NĐ-CP thì phạt tiền từ 10.000.000 đồng cho đến 20.000.000 đồng đối với: hành vi cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân.

Về trách nhiệm dân sự:

Người có hành vi tố cáo sai sự thật sẽ phải bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật do hành vi tố cáo sai sự thật gây ra.