Theo Ban Quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn, từ giữa tháng 3/2024 đến nay, Viện Khảo cổ học phối hợp với Ban Quản lý Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn tổ chức thăm dò, khai quật, khảo cổ học phế tích kiến trúc đường dẫn tại phía Đông tháp K, thuộc quần thể Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn. Các nhà khảo cổ đã lật tung khoảng 220m² đất để làm rõ việc có hay không trong quá khứ từng tồn tại một tuyến đường dẫn từ tháp K vào trung tâm Khu đền tháp Mỹ Sơn.

Về di tích, các hố khai quật phát hiện cấu trúc một đoạn kiến trúc đường dẫn phía đông tháp K. Con đường này có niên đại hàng nghìn năm. Kết cấu là đường đất dầm chặt, rộng 9m, dài hơn 150m, nằm ở khu vực phía Đông tháp K dẫn vào các khu tháp E - F ở sâu bên trong quần thể di tích Mỹ Sơn.

Hiện các chuyên gia chưa thể xác định chính xác tên gọi, chức năng của con đường nhưng có nhiều chứng cứ để có thể xác định đây là con đường chính mà người Chăm xưa đi vào Khu đền tháp Mỹ Sơn để hành lễ, chứ không phải con đường mà du khách đang đi hiện nay.      

Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý (Viện Khảo cổ học) - người chủ trì quá trình khai quật, khảo cổ học phế tích kiến trúc đường dẫn tại phía Đông tháp K cho biết, những di vật được tìm thấy đã củng cố cho nhận định kiến trúc đường dẫn có niên đại thế kỷ XII, tương đương với niên đại tháp K trong quần thể Khu đền tháp Mỹ Sơn. “Với phát hiện này chúng ta bổ sung những nhận thức mới về giá trị của di sản. Trên cơ sở đó thiết kế được các tour, tuyến và đi đúng trên con đường người xưa đã đi vào nơi hành lễ. Từ đó bổ sung vào di tích những câu chuyện, để di tích trở nên sống động hơn”.

Trong đợt khai quật, khảo cổ phế tích kiến trúc lần này, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho phép thực hiện trong phạm vi rộng 220 m², trong đó diện tích thăm dò rộng 20m², diện tích khai quật rộng 200m². Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch yêu cầu, những hiện vật thu thập được trong quá trình thăm dò, khai quật, khảo cổ phải được gìn giữ, bảo quản, tránh bị hư hỏng, thất lạc. 

Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc Ban Quản lý Di sản Văn hoá thế giới Mỹ Sơn cho biết, đơn vị đang xây dựng phương án bảo vệ nhằm phát huy giá trị những hiện vật được tìm thấy trong quá trình khảo cổ. “Nguyên tắc xuyên suốt trong quá trình khai quật là bảo tồn nguyên vẹn các yếu tố gốc. Những hiện vật có nguy cơ thất lạc thì được Ban Quản lý sưu tầm, quản lý, bảo vệ đúng quy định. Sau khi đường dẫn cổ vào khu di tích được làm rõ, chúng tôi sẽ có phương án cụ thể để vừa bảo vệ, vừa khai thác một cách hiệu quả”.

Kết quả thăm dò, khai quật khảo cổ ở khu vực quanh tháp K đã phát lộ những vết tích của những công trình kiến trúc chưa từng được biết đến ở Khu đền tháp Mỹ Sơn từ trước đến nay. Theo ông Nguyễn Thanh Hồng, Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam, việc nghiên cứu khảo cổ về hệ thống đường dẫn vào Khu đền tháp Mỹ Sơn của người Chăm xưa là một việc làm rất cần thiết, góp thêm những tư liệu mới để nhận thức toàn diện hơn về không gian văn hóa - lịch sử - kiến trúc Mỹ Sơn.