Nhà thơ Trần Nhật Lam: Mỗi ngày sau một ngày

cổng thông tin điện tử ĐÀI TIẾNG NÓI VIỆT NAM

Đăng nhập

Liên hệ

Đơn vị

Rss

Chương trình đã phát

Nghe và xem trực tuyến

Xã hội

Nhà thơ Trần Nhật Lam: Mỗi ngày sau một ngày

Cập nhật: 1 giờ trước

Trắng đêm cứu dân vùng lũ ở Thanh Hóa

Cụ bà nguy kịch do tự ý dùng thuốc hạ huyết áp

VOV.VN - Nhắc đến nhà thơ Trần Nhật Lam, người ta nhớ ngay đến bài thơ “Miền Nam nhớ mãi ơn người” được nhạc sĩ Lưu Cầu phổ nhạc thành ca khúc cùng tên, hay và cảm động; Bản tính ông kín đáo và cẩn trọng, cốt cách nho nhã lịch sự của người Hà thành làm nên phong thái Trần Nhật Lam.

Mùa thu năm 1987, tôi từ An Giang về làm phóng viên Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV), ở ngay trụ sở 58 Quán Sứ. Phòng biên tập của tôi liền dưới tòa biệt thự kiến trúc Pháp, nơi Ban biên tập Văn nghệ đóng mà nhà thơ Trần Nhật Lam là lãnh đạo ban. Ít lâu sau, Ban biên tập Văn nghệ tách đôi thành Ban Văn học nghệ thuật và Ban Âm nhạc, nhà thơ Trần Nhật Lam lên Trưởng ban Văn học nghệ thuật, rời sang ngôi biệt thự khác vẫn trong trụ sở 58 Quán Sứ. Ngày làm việc, gặp ông thì chào xã giao, chẳng dám ho he gì vì xem ông thuộc hàng cây đa cây đề trong làng văn nghệ rồi, chỉ le ve giao du với mấy đàn anh là Lâm Huy Nhuận, Trương Hữu Lợi thôi.

Quả vậy, sau này đọc bài viết “Những cuộc trà trên căn gác cũ” của nhà báo Trần Nhật Minh, con trai ông, thêm rõ, khách chơi nhà thưởng trà và đàm đạo thơ văn ở căn gác trong ngôi nhà cũ trên phố Bát Sứ, Hà Nội của nhà thơ Trần Nhật Lam toàn những tên tuổi làng văn nghệ xứ mình như: Xuân Diệu, Nguyễn Bùi Vợi, Trúc Thông, Lê Đình Cánh, Vũ Quần Phương, Ngô Văn Phú, Ngô Quân Miện, Trần Lê Văn, Vân Long, Thanh Hào, Đỗ Văn Hỷ,... Làm người gác cổng một kênh văn học nghệ thuật quan trọng của nước nhà, quan hệ và giao du rộng là cần thiết, cũng là niềm vui công việc và cuộc sống của nhà thơ Trần Nhật Lam. Bản tính ông kín đáo và cẩn trọng, cốt cách nho nhã lịch sự của người Hà thành làm nên phong thái Trần Nhật Lam.

Vốn tính cẩn trọng nên ông viết cũng vậy, chậm và kỹ, không xô bồ phóng bút. Sau bốn mươi năm tập thơ đầu tiên (“Đất tôi yêu” in năm 1973), Trần Nhật Lam mới xuất bản tập thơ thứ hai của mình. Câu thơ Trần Nhật Lam lấy làm đề từ cho tập thơ “Mỗi ngày sau một ngày” (NXB Hội Nhà văn, 2013). “Mỗi ngày sau một ngày/ Ta nắm bàn tay năm tháng/ Như nắm bàn tay người thương/ Ngón kề ngón đan bện nhau ấm nóng.../ Ta đan bện ta với cuộc đời”, phần nào thể hiện quan niệm của mình về cuộc đời và thi ca nữa.

Giản dị, không lạ hóa ngôn từ, cũng chẳng tuyên ngôn, đại ngôn, Trần Nhật Lam lặng lẽ đổi mới thơ. Cốt ở ý, câu chữ trau chuốt, không câu nệ vần vèo, giữ mạch ngầm, nên đọc và thuộc thơ ông không dễ. Thơ Trần Nhật Lam, lý tính át chất trữ tình: “Con chim câu đậu mái nhà sáng rực/ Chiếc tổ êm từng chịu bão giông nhiều/ Ngày mới mọc từ ánh gươm chiến trận/ Em chính là em của thuở ấy Thăng Long/ Của đêm hịch của mặt người sạm lửa/ Của khói tan, của ụ súng đầu ô/ Em chính là em ngang từng khung cửa/ Bay đưa nhành lá ước mơ,... Nhưng em phải là em, con chim câu bay xa/ Mắt lóng lánh như nghìn năm chuốt ngọc/ Bầu trời mở những trang xanh em đọc/ Suốt một đời dang cánh chiếm bao la” (Con chim câu bay xa).

Lý tính hầu như ngự trị trong thơ Trần Nhật Lam. Dường như, ông chủ định thoát khỏi sự ru rín của vần điệu để nói một điều gì đấy: “Đeo nhẫn cưới vào tay/ Vàng bạc nói/ Hay trái tim ta nói?.../ Núi non xếp nếp nhăn trái đất/ Vầng trán xếp nếp nhăn đời người,... Vườn thu xin nhẹ chân/ Giọng hát cũng thì thầm/ Kéo trái kia sớm rụng” (Vô đề); Với lục bát, cũng rất chi lý tính: “Bãi kia mía ngọt dâu lành/ Phải bao máu thắm cho lành đất ươm/ Bến sao lại gọi bến Thương/ Non sao non Cội em thường ngóng trông” (Qua vùng Quan họ);

Và cả khi nói với người thương cũng vậy: “Anh được em tin yêu/ Ta đi bên nhau suốt đời/ Cùng bước qua bao dọc ngang hỗn tạp/ Bàn chân được đặt cạnh bàn chân/ Được lắng nghe linh cảm trái tim/ Em bảo/ Nhờ thế mà trở nên ấm áp/ Trong một thế giới còn đó đây giá lạnh/ Anh được vươn thở ngực mình/ Được ngẩng đầu cho đất nước vươn cao...” (Nói với người thương); Về một Hồ Tây sương khói: “Vẫn đấy một Hồ Tây/ Sớm nhòa sương khói, trưa vàng nắng/ Đêm trăng mới thấy tuyệt vời trăng? Vẫn đấy một Hồ Tây/ Rì rầm/ Chỉ lòng ta nghe thấy/ Tiếng tận nghìn xưa sóng vọng về/ Gươm mài ánh lửa sôi lời hịch/ Đúc đồng giã giấy rộn làng ven/ Chuông chùa thuở ấy nghe hòa tiếng/ Cả đất trời vươn sải dáng rồng bay” (Vẫn đấy một Hồ Tây),...

Nhà thơ, nhà báo Trần Nhật Lam và các nhà văn

Cứ vậy, đọc thơ Trần Nhật Lam, mọi thứ căng lên như dây đàn, bỗng dưng tôi lại thèm được thấy ông bớt cứng cỏi đi hay yếu đuối một chút cũng được, là để trở về sự bình dị đời thường?...

Với dáng vẻ bề ngoài nghiêm cẩn mô phạm nên dễ cảm giác khó gần nhưng thực ra nói chuyện với ông lại thấy ông dễ gần, hóm hỉnh ngầm và thú vị. Tôi nhớ, có lần đàm thoại văn chương, Trần Nhật Lam hỏi tôi: “Chu Nhạc viết văn xuôi và cũng làm thơ... mình muốn biết, cậu thấy, được một tập truyện hay và tập thơ hay, cái nào khó hơn?”. Tôi cười bảo: “Bác hỏi khó em rồi ạ... Viết gì thì cũng muốn, cũng thèm được hay, nhưng mà khó ạ. Cứ phải có tài cái đã. Em nghĩ, truyện thì tập trung cao độ có thể được tập khá,... chứ còn thơ, càng cố càng dụng công, không khéo xôi hỏng bỏng không, có khi cả đời thơ chẳng đến đâu ạ”. Ông chỉ gật gù, cười nhẹ ra chiều tán đồng.

Nhà thơ Trần Nhật Lam là người khiêm nhường, hiếm thấy ông to tiếng cả trong công việc quản lý và đời sống hằng ngày. Vợ ông, biên tập viên văn học Nông Thị Nhuận, một trong những người làm biên tập đầu tiên ở chương trình phát thanh Đọc truyện đêm khuya hay Tiếng thơ của Đài Tiếng nói Việt Nam. Bà học Tổng hợp Văn Hà Nội cùng thời với nhà văn Ngô Văn Phú, nhà thơ Võ Văn Trực, nhà thơ Trần Nguyên Vấn, nhà văn Nguyễn Gia Nùng...

Ông bà sống thuận hòa, các con là Trần Thùy Dương, Trần Nhật Minh và con rể, con dâu đều làm việc trong lĩnh vực báo chí, văn học nghệ thuật. Nhớ thời ông bà còn đi làm, hằng ngày, ông đèo bà bằng xe đạp, chiếc Phượng hoàng xích hộp. Có lần, nhà báo - kịch sĩ Nguyễn Huấn cười đùa vui ông bà rằng “Ông Lam đèo bà Nhuận, ông gày bà béo, nặng bồng nhẹ tếch, bánh trước xe cứ như bị nhấc lên khỏi mặt đường, nên ông Lam phải rướn người đạp pê-đan tay ghì ghi-đông đè nó xuống,...”. Quả là thế, tuy hơi ngoa chút, chuyện vui ấy mà.

Sau khi nhà thơ Trần Nhật Lam nghỉ hưu, thi thoảng gặp ông mỗi lần Ban biên tập Văn hóa - Xã hội mời các thế hệ cán bộ, phóng viên, biên tập viên từng công tác tại Ban đến dự cuộc gặp mặt nhân dịp kỷ niệm ngày thành lập Đài (7/9) hằng năm. Biết ông khỏe và có thêm niềm vui mới, ấy là cầm cọ vẽ tranh, thử sức ở lĩnh vực hội họa. Với người nghệ sĩ, có cảm hứng sáng tạo thì ở bất kể loại hình nào đều quý cả.

Vài năm gần đây, tôi về làm biên tập ở tờ tạp chí Nhà văn & Cuộc sống của Hội Nhà văn Việt Nam, nhà thơ Trần Nhật Lam có gửi đăng thơ chùm, thơ đăng trên báo Tết. Cảm nhận, sau nhiều năm, ông vẫn nguyên chất lý tính xưa. Đấy là sự lựa chọn của ông. Ở ngưỡng cửa chín mươi xuân, nhà thơ Trần Nhật Lam vẫn bản lĩnh, cứng cỏi như ngày nào.../.