Chuỗi sự kiện thuộc chương trình "Gặp gỡ Việt Nam" lần thứ 18 - năm 2022 vừa khai mạc vào ngày 25/7, do Hội Gặp gỡ Việt Nam - ICISE phối hợp cùng Ban tổ chức quốc tế (gồm Viện nghiên cứu Flatiron, Đại học California Santa Cruz, Mỹ; Viện Nghiên cứu vật lý thiên văn Pháp; Tổ chức nghiên cứu RIKEN, Nhật Bản vv ...) tổ chức.

Trong chuỗi sự kiện gồm hội thảo khoa học quốc tế "Vũ trụ vàng: Vật lý thiên văn hạt nhân và tia vũ trụ trong kỷ nguyên đa thông tin" và "Vật lý thiên văn SAGI 2022 - Những hướng nghiên cứu tiên phong của vật lý thiên văn trong kỷ nguyên vàng của phân cực bụi" 2022; còn có cuộc ra mắt nhóm Vật lý thiên văn văn tại Gặp gỡ Việt Nam do Quỹ Simons (Mỹ) tài trợ, gọi tắt là nhóm SAGI. Đây là nhóm nghiên cứu vật lý thiên văn lần đầu tiên được thành lập tại Bình Định, được sự hỗ trợ, dẫn dắt của các nhà khoa học gốc Việt: Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền, ở NASA – Hoa Kỳ; Tiến sĩ Hoàng Chí Thiêm ở Viện khoa học Không gian và Vũ trụ khoa học Hàn Quốc và Tiến sĩ Nguyễn Lương Quang, ở Đại học American.

Nhân sự kiện này, VOV5 phỏng vấn Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền, nhà khoa học gốc Việt từ NASA.

Nhà khoa học gốc Việt,Tiến sĩ vật lý thiên văn Nguyễn Trong Hiền (bên trái) tại ICISE

Nghe âm thanh phỏng vấn tại đây:

Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền: Tôi về GặpgỡViệtNam lần này đểgiới thiệu về nhóm SAGI, tên viết tắt của Simons Astronomy Group at ICISE, có nghĩa là Nhóm Vật lýthiênvăn Simonstại Trung tâmKhoahọcliên ngành của anh Trần Thanh Vân ởQuy Nhơn. Cũng một phần đểtham dựchương trình hội thảo do anh HoàngChíThiêm, một thành viên của nhóm SAGIđứng ra tổ chức.Chương trình này có tên là Bụi vũ trụ.

Thật ra đề tài về bụi vũ trụ không phải là chuyên môn của tôi.Tôi đến để tham dựnhưmộtngườihọc hỏi thêm. Nhưng trong cái nhìnrất riêng biệt của mình, thì tôi rất thích thú với những phátkiếnmới về sự liên hệ giữacáctia vũ trụ và cái tính gọi làtráihay phải của các sinh vật - Chẳnghạnnhư làcóngười thì thuận tay trái, người thì thuận tay phải (cái này tiếng Anh gọi là parity, tiếng Việt tôi không biết rõ như thế nào), cácsinhvậtcó một số chức năng; và gần đây người ta thấy những chức năng này có mối liên hệ trực tiếp từ các tiavũtrụ.Tôi nghĩ đây là kết quả khá là thú vị.

Việc hình thành cũng như mục tiêu phát triển của nhóm SAGI là như thế nào?

Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền: Mục đích chính củaSAGI làthúcđẩyvàhỗ trợ các nghiên cứu thiên văn của các nhà thiên văn trong nước thông qua các hợp tác nghiên cứu với cácnhà thiên vănquốc tế. Qua quá trình hợp tác này,chúng tôi cũng mongsẽ đào tạo được một đội ngũ chuyên viên nghiên cứu trẻ cho Việt Nam. Vàđể họ có thểbắt kịp được với trào lưu phát triển của thiên văn thế giới.

Về lâu dài, ước mong của chúng tôi SAGIsẽ là nơi gặp gỡ cho các bạn trẻ, các nhà thiên văn người Việt,các nhà khoa học người Việtbênnước ngoài được về làm việc chungvới anh em tại Việt Nam.

Tôi nhớ từ cuộc Gặp gỡ Việt Nam lần trước, anh đã nhắc tới những dự định, mong muốn kết nối được những thành quả nghiên cứu cũng như sự hợp tác của các nhà vật lý thiên văn quốc tế với Việt Nam?

Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền: Ý tưởng về nhóm SAGInày bắt đầu từ buổi hội thảomàchúng tôiđã tổ chức vào năm 2016. Lúc đó thì anh PhạmNgọcĐiệp, đang làTrưởngnhóm Thiên VăntạiTrung tâm Không gian Quốc gia tại Hà Nội và anh Nguyễn Lương Quanglúc ấylànghiên cứu sinh tại Đài Thiên văn Tokyo, và tôi là nhà nghiên cứu tại JPL (Phòng thí nghiệm Sức đẩy phản lực của NASA) và Caltech.Chúng tôi đồng tổ chức một buổi hội thảo mang tựa đề là "Vật lý thiên văn tạiViệt Nam:Những thử thách và cơ hội".

Trong chương trìnhhội thảonày chúng tôi đã mời một sốnhàthiên vănhàng đầu từ Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc.Đây là những giám đốccủacác Đài thiênvăncũng như là những nhà nghiên cứu, những ngườimàđãđi tiên phong cho nền thiên văn của Nhật Bản,Hàn QuốccũngnhưĐài Loan.Họcó rất nhiều kinh nghiệmtrong cáchlàm thế nào để xây dựng nên một đội ngũ, cơ cấu để nghiên cứu về thiên văn.

Trongbuổihội thảođó,chúng tôi nhận thấy rằngchúng tôi được hỗ trợ, đượckhuyến khích rất nhiều từ những đồng nghiệp quốc tế.Và tôi hiểu rằng niềm đam mê thiên văn và tài năng nghiên cứu của người Việt rất dồi dào.Chúng tôi muốn làm thế nào đó, có cách nào đóđểchúng ta có thể tận dụng được cơ hội và sự hỗ trợ của bạn bè quốc tế cũng như khả năng nghiên cứu, vàtinhthần ham học hỏi của người Việt mình.

Từ niềm mong ước ấy, anh Nguyễn Lương Quanglúc đó nghĩ rằng có thể nộp đơnđểxin ngân quỹ từnhóm Simons Foundation. Đây là một tổ chức tư nhân của Mỹ nhưngchuyênhỗ trợ các nghiên cứu cơ bản,đặc biệt hỗ trợ các trung tâm nghiên cứu cũng như các nhà nghiên cứutừcác nước đang phát triểnnhưViệt Nam chẳng hạn.Chúng tôi mangý tưởngnày đến trình bày với anh Trần Thanh Vân,Giám đốc của Trung tâm nghiên cứu liên ngành tại Quy Nhơn,đượcanhấyrất ủng hộ.Năm ngoáivàotháng 9-2021, chúng tôi đệ trình đề án lên Simons Foundation và chỉ trong vòng 3 tháng đề tài này của chúng tôi được chấp thuận.

Các nhà khoa học và sinh viên tại Đài thiên văn ở ICISE

Tôi nghĩ Simons Foundation đánh giá cao đề án của chúng tôi, một phầncó thểlàhọđã biết đến những việc làm của vợ chồng Giáo sư TrầnThanhVân trong những năm qua. Như chúng ta đều biết,làtrong gần 3 thập kỷ qua, vợ chồng Giáo sư Trần Thanh Vân về nướckháthường xuyên và đãthúc đẩy việc giáo dục khoa học cho người Việt mình.Việc làm mới nhất của hai vợ chồng Giáo sư cho sự hình thành Trung tâm nghiên cứu liên ngành tại Quy Nhơn làmột việc làm hết sứccó ý nghĩa, rất là can đảm, vàotuổi của hai Giáo sư mà ông bà vẫn dám nghĩ và dám làm những chuyện hết sức tốn côngtốncủanhư vậy. Chính phủViệt Nam cũng đã nhậnrađiều này vàđã hỗ trợ việc làm của Giáo sư. Và từ đây Simons Foundation có thểđãbiết chuyện này, nên họ cũng muốn hỗ trợ việc làm nàyvềlâu dài.

Theo anh việc hợp tác giữa các nhà vật lý thiên văn ở trong và ngoài nước theo cơ chế như thế nào thì sẽ hiệu quả hơn?

Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền: Về cơ chế để phát triển hợp táccũngtùy vào cá nhân và tùy vào chương trình hợp tác, vấn đề nghiên cứu cần giải quyết.

Lấy ví dụvềvấn đề lý thuyết chẳng hạn, chúng tôi hiện đang hợp tác cùng với anh Hoàng Chí Thiêm - từViệnNghiên cứu không gian của Hàn Quốc hợp tác cùngvới Tiến sĩ Phạm Ngọc Điệp - Trưởng nhóm Thiên văn tạiTrung tâm Không gian Quốc gia của Việt Nam tại Hà Nội. Haingười trao đổi về nghiên cứu, cókhianh Thiêm về nướclàm việc cùng với nhóm củaanhĐiệp, có khi anhĐiệpsang nghiên cứu bênHàn Quốc cùng anh Thiêm và mang theo các sinh viên qua bên ấy họcTiếnsĩ, lànghiên cứu sinh của anh Thiêm.

Trong vấn đề phân tích dữ liệu và nghiên cứu lý thuyết thì đấy làmộtcách làm việc rất hiệu quả,tạosự tương tác giữa trong nước và nước ngoài. Và sựtươngtácấytrởnêndễ dàng và hiệu quảnhờcóngười đã quen làm việc ở nước ngoài lâu năm nhưanhHoàng ChíThiêm.