Đại biểu Quốc hội nhấn mạnh điều này khi thảo luận hội trường về dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) tại Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khoá XV. 

Phải thể hiện được điều kiện “thật cần thiết” khi thu hồi đất

Đại biểu Mai Thị Phương Hoa (đoàn Nam Định) nhấn mạnh, Hiến pháp quy định Nhà nước được quyền thu hồi đất, nhưng phải đủ các điều kiện: “thật cần thiết”, theo luật định và vì mục đích quốc phòng, an ninh, hoặc để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Điều đó có nghĩa, dù thu hồi đất cho mục đích gì thì phải có yếu tố “thật cần thiết” và luật phải quy định, tuy nhiên, dự thảo chưa thể hiện được điều này.

“Thời gian qua thường là tự thuyết minh về sự “cần thiết” của từng dự án, điều đó dễ dẫn đến thực hiện theo ý muốn chủ quan, dễ tạo sự lạm dụng thu hồi đất tràn lan. Nhiều dự án sau khi được thu hồi đất thì 10 năm sau chưa triển khai, hoặc triển khai dở dang, không giữ được mục đích của thu hồi đất ban đầu. Yếu tố “thật cần thiết” chưa được quan tâm” – nữ đại biểu nói.

Chính vì vậy, bà Mai Thị Phương Hoa đề nghị quy định ngay trong luật các tiêu chí cụ thể để xác định thế nào là “thật cần thiết” và luật không làm được điều này thì chưa thực hiện đúng quy định của Hiến pháp.

Đại biểu cũng nhấn mạnh, trong việc thu hồi đất, Nhà nước phải đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp của 3 bên: Nhà nước, người dân, doanh nghiệp, trong đó, cần quan tâm hơn đến người dân bị thu hồi đất, vì họ ở thế bị động.

“Người dân bị thu hồi đất đã thiệt thòi mà còn không được thoả thuận thì còn thiệt thòi hơn” – nữ đại biểu bày tỏ và đề nghị rà soát kỹ, đánh giá tác động các trường hợp thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, vì dự thảo lần này có mở rộng thêm các trường hợp thu hồi đất, hoặc mở rộng phạm vi hơn, thậm chí quy định lỏng lẻo, chung chung hơn so với các trường hợp đã quy định trong luật hiện hành.

Kiểm soát “tự thoả thuận” giữa người dân và doanh nghiệp?

Nhấn mạnh việc thể chế hoá tinh thần Nghị quyết 18 của Trung ương về tiếp tục thực hiện cơ chế tự thỏa thuận giữa người dân và doanh nghiệp trong chuyển nhượng quyền sử dụng đất để thực hiện các dự án đô thị, nhà ở thương mại, đại biểu Phan Thái Bình (đoàn Quảng Nam) cho rằng, cần xem xét thấu đáo vì còn nhiều ý kiến khác nhau.

Theo ông, cần nhận thức rõ “tự thoả thuận” giới hạn ở mức độ nào và những vấn đề gì, là quyền chuyển nhượng quyền sử dụng đất hay là về giá đất; nếu cần thiết thì lấy ý kiến rộng rãi hơn để tổng kết thực tiễn.

Thực tế đất ở cùng khu vực, Nhà nước thu hồi đất thì đền bù theo giá Nhà nước, song theo thoả thuận với doanh nghiệp thì thường giá cao hơn. Chính điều này phát sinh so bì, khiếu nại phức tạp. Do đó, cần thể chế hoá quan điểm về “tự thoả thuận” như tinh thần nghị quyết của Trung ương.

Tuy nhiên, ông cho rằng phải thống nhất một mức giá để đảm bảo công bằng, minh bạch, khách quan. Cơ chế thoả thuận cũng như vai trò Nhà nước trong vấn đề này thế nào cũng cần làm rõ.

Về định giá đất, dự thảo thể hiện theo hướng giá đất tiệm cận giá thị trường, song theo vị đại biểu đoàn Quảng Nam “nói như vậy nhưng thực tế rất khó” nên phải có tiêu chí, điều kiện, căn cứ pháp lý và thực tiễn. Nói giá thị trường thì có lúc lên, lúc xuống, nhưng lâu nay định giá đất cụ thể thường năm sau cao hơn năm trước. Do đó định giá phải thể hiện hài hoà lợi ích các bên, tránh khiếu kiện, khiếu nại.

Không tạo kẽ hở cho lợi ích nhóm

Đại biểu Tô Văn Tám (đoàn Kon Tum) thì nhấn mạnh, người dân có thể chấp nhận hy sinh quyền lợi hoặc chịu thiệt nếu việc thu hồi đất đó cho mục đích quốc phòng, an ninh hoặc phát triển kinh tế- xã hội cho lợi ích của cộng đồng, nhà nước; nhưng sẽ không chấp nhận thu hồi đất chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân hoặc một nhóm người nhưng lại áp giá đền bù thấp mang tính áp đặt hay tạo kẽ hở cho trục lợi, lợi ích nhóm. Sửa đổi Luật Đất đai lần này cần phải khắc phục được vấn đề trên.

Ông cho rằng một điểm quan trọng là cần làm rõ nội hàm của việc thu hồi đất cho phát triển kinh tế- xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng. Ở đây cần nhìn nhận rằng lợi ích quốc gia thu được từ việc thu hồi đất là mang tính lợi nhuận cho Nhà nước, còn lợi ích công cộng thì mang tính xã hội, không mang tính lợi nhuận.

Mặt khác, theo vị đại biểu đoàn Kon Tum, khi nói tới thu hồi đất tức là việc chính quyền thu hồi đất đai của chủ thể này trao cho một chủ thể khác bằng một mệnh lệnh hành chính, do đó tiềm ẩn nhiều nguy cơ xung đột, lạm quyền, gây bức xúc trong nhân dân.

Bởi vậy nên chăng xem xét cách tiếp cận theo hướng những dự án vì mục đích quốc phòng, an ninh, những dự án phát triển kinh tế - xã hội mang tính chiến lược, phát triển một vùng, một khu vực, một tỉnh, của cả nước, hoặc các công trình công cộng thì thu hồi.

Còn các dự án phát triển kinh tế đơn thuần thương mại theo quy hoạch, mang lại lợi ích chủ yếu cho nhà đầu tư thì thương lượng với người dân để mua lại hoặc thoả thuận cho họ góp vốn bằng quyền sử dụng đất. Trong quá trình thương lượng đó có sự tham gia của chính quyền với tư cách là chủ thể quản lý đất đai.

Tranh luận với nhiều đại biểu liên quan đến thu hồi đất vì mục đích phát triển KT-XH vì lợi ích quốc gia, công cộng, ông Đào Hồng Vận (đoàn Hưng Yên) cho rằng, nếu doanh nghiệp thoả thuận được với người dân thì rất tốt, song thực tế như ở địa phương rất khó thực hiện, gây thiệt hại lớn cho nhà đầu tư khi bỏ ra số tiền rất lớn nhưng không thực hiện được dự án do người dân đòi đền bù rất cao, cao hơn so với người được đền bù trước đó, có người giá nào cũng không chịu. Giá thoả thuận cũng gây mâu thuẫn vì có người được trả cao, người được trả thấp.

Hơn nữa, khi thu hút nhà đầu tư, Nhà nước cần có mặt bằng sạch nhưng với cơ chế thoả thuận thì khó thực hiện. Theo ông, Nhà nước có thể thu hồi đất nhưng giá đền bù phải đảm bảo lợi ích của Nhà nước, người dân và doanh nghiệp./.