Trong những năm qua, với sự vào cuộc tích cực của các cấp các ngành, số vụ việc tuy có giảm nhưng vẫn còn ở mức khá cao và đây vẫn là một vấn đề không dễ giải quyết trong một sớm, một chiều tại địa phương này.

Cổ Linh là xã khó khăn nhất của huyện vùng cao Pác Nặm, người Mông chiếm đến gần 70% dân số. Đây là nơi có tình trạng tảo hôn phức tạp nhất tại tỉnh Bắc Kạn.  Dù đã giảm nhiều lần so với các năm trước, nhưng chỉ tính từ năm 2018 đến nay, xã Cổ Linh có tới hơn 20 trường hợp tảo hôn. Người trẻ nhất mới chỉ  14 tuổi, có trường hợp là cả vợ, chồng cùng chưa đủ tuổi. Xã cũng chỉ xử phạt hành chính được vài trường hợp, còn lại do gia đình không tổ chức đám cưới hoặc các cháu đi lấy chồng ở huyện khác, thậm chí tận các tỉnh như Cao Bằng, Thái Nguyên nên việc nhắc nhở, xử lý không thể thực hiện. Nguyên nhân vẫn đến từ tập tục của ngưởi dân muốn có người về giúp làm việc nhà nên cho phép con cái kết hôn sớm. Một số phụ huynh tuy không muốn con tảo hôn nhưng lại không có biện pháp khuyên răn kịp thời, đến khi chuyện đã lỡ đành chấp nhận.

Anh Vi Văn Khánh, cán bộ Tư pháp xã Cổ Linh cho biết: "Mình vào cuộc căng thẳng, quyết liệt quá thì các cháu lại ăn lá ngón trên rừng tự tử, đã có trường hợp xảy ra rồi, may cấp cứu kịp thời. Các cháu qua phương tiện thông tin đại chúng tự tìm hiểu, tự đi với nhau, có những trường hợp nhà trai mang sính lễ đến rồi mà vẫn không biết tên con rể với địa chỉ ở đâu".

Từ năm 2016 đến nay, chỉ riêng tại các bản làng vùng cao thuộc các huyện như Na Rì, Chợ Đồn, Pác Nặm, Ngân Sơn... đã có hơn 700 vụ tảo hôn và hơn 10 trường hợp hôn nhân cận huyết thống. Chiếm khá lớn là các em nữ dân tộc Mông, Dao chỉ ở độ tuổi 13-16, nhiều em là học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường. Có một thực tế, hiện nay nhiều bậc phụ huynh đã từng bước nâng cao nhận thức, thì lại đến lượt các em tiếp cận sớm với mạng xã hội, nên khó quản lý cho cả gia đình và nhà trường.

Ông Hoàng Văn Danh, Chủ tịch UBND xã Cổ Linh cho biết, vài năm trước đã có trường hợp sau kỳ nghỉ tết, tới 5 cháu học sinh cấp 2 của xã bỏ học lập gia đình. Thậm chí có trường hợp cưới xong vẫn tiếp tục học hết cấp 2.

Ông Hoàng Văn Danh nói:  "Các vụ tảo hôn chiếm 60-70% là học sinh trên ghế nhà trường. Giải pháp tốt nhất bây giờ vẫn là tuyên truyền thôi. Tuy truyền nâng cao ý thức của các cháu thì mới được. Thực sự là một số gia đình bây giờ không quản lý nổi. Cơ bản phải là giáo dục của bố mẹ, của nhà trường và cả hệ thống chúng ta phải cùng  vào cuộc".

Từ năm 2015 đến nay, Ban Dân tộc tỉnh Bắc Kạn đã chủ trì phối hợp các đơn vị thực hiện Đề án Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số…với 11 mô hình điểm tại các địa phương tập trung chủ yếu là đồng bào Mông, Dao như huyện Pác Nặm; các xã Bình Trung, Xuân Lạc huyện Chợ Đồn; xã Văn Vũ, Lượng Thượng huyện Na Rì và các xã Cốc Đán, Thượng Quan của huyện Ngân Sơn. Các mô hình có sự vào cuộc đồng bộ của nhiều sở, ngành, tổ chức, đoàn thể và chính quyền địa phương. Nội dung chính là tổ chức các hoạt động truyền thông, vận động, tuyên truyền, phát tờ rơi, trình chiếu phim bằng tiếng Mông, Dao, tư vấn, can thiệp về pháp luật.

Đặc biệt Tỉnh đoàn Bắc Kạn còn triển khai qua các hình thức sân khấu hóa tại trường học, các thôn bản và tổ chức các cuộc thi tìm hiểu luật hôn nhân cho học sinh….

Chị Ma Thị Mận, Phó Bí thư Tỉnh đoàn Bắc Kạn cho biết, những năm qua, việc tham gia tuyên truyền phòng chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống được xem là một nhiệm vụ trọng tâm trong công tác đoàn và thanh thiếu nhi trên địa bàn: "Chúng tôi cũng áp dụng nhiều hơn hình thức sân khấu hóa, khéo léo biên tập lại các nội dung quy định pháp luật lồng ghép các tiểu phẩm tuyên truyền để người xem dể hiểu, dễ tiếp thu hơn. Một số cơ sở đã tuyên truyền bằng tiếng đồng bào như Mông, Dao. Địa bàn chúng tôi chọn là những nơi vùng cao còn khó khăn. Hiện nay chúng tôi tập trung chính vào các em thanh, thiếu nhi lứa tuổi dễ trở thành nạn nhân của tảo hôn. Bên cạnh đó, phụ huynh cũng là đối tượng cần cung cấp thêm kiến thứ, hiểu biết pháp luật, vì nhiều trường hợp tảo hôn có nguyên nhân do sự ép buộc của gia đình.

Nếu như năm 2016, Bắc Kạn có khoảng 200 trường hợp tảo hôn thì năm 2020 đã giảm khoảng 50%, tuy vậy, số vụ vẫn là tương đối lớn và phức tạp.

Theo bà Triệu Thị Thu Phương, Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Bắc Kạn, tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống để xóa bỏ trong một sớm, một chiều là điều không hề đơn giản khi tập tục này đã ăn sâu vào ý thức đồng bào từ nhiều đời nay.

Một số dân tộc, nhất là trong nhận thức của bố mẹ, truyền thống của họ nhiều đời thế rồi, họ không muốn lấy chồng, vợ dân tộc khác, họ cho rằng lấy khác dân tộc thì của cải khó chia, cứ lấy trong dòng họ, dân tộc với nhau, con anh, con em lấy nhau thì trong gia đình, của cải không phải băn khoăn gì nữa cả. Thứ hai là về nhận thứ, các em được đi học trường dân tộc nội trú, bán trú thì có thể hiểu được vấn đề này nhưng không vượt qua được cửa ải của bố mẹ. Khó nữa là vào cuộc của địa phương nhất là ở cấp xã. Tuy đã có quan tâm nhưng một số nơi chưa được thường xuyên, nhất là thăm nắm tình hình các thôn bản hay xảy ra tảo hôn, dẫn tới không tuyên truyền thường xuyên, không kịp thời phát hiện, ngăn chặn.

Bắc Kạn xác định rõ, bên cạnh đẩy mạnh tuyên truyền, phong phú các hình thức vận động nâng cao nhận thức của người dân thì sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ của các cấp, các ngành, chính quyền địa phương cũng là rất cần thiết. Sự vào cuộc tích cực của cả hệ thống chính trị, đoàn thể từ tỉnh đến tận các bản làng sẽ là yếu tố then chốt để ngăn chặn và xóa bỏ nạn tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống nơi đây./.