Sau khoảng 66 năm phát triển từ chiếc xe đầu tiên, ngành ô tô Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ từ những năm 1990 trở lại đây với hàng loạt nhà máy sản xuất, lắp ráp xuất hiện. Điều này cũng mở ra tham vọng lớn của người Việt với mục tiêu chinh phục những cột mốc nội địa hóa với tỷ lệ đạt ngày càng lớn tương tự các cường quốc ô tô lớn.

Vài năm trở lại đây, khi tỷ lệ nội địa hóa đạt 40% là tiêu chuẩn để được miễn thuế đối với ô tô nhập khẩu trong khu vực Đông Nam Á, đây là cột mốc để nhiều nhà sản xuất vươn tới. Tuy nhiên, trong buổi tọa đàm về nội địa hóa ô tô VinFast vào ngày 12/12, một số chuyên gia kinh tế vĩ mô và lĩnh vực ô tô còn có niềm tin ngành ô tô Việt Nam có thể vươn tới mức cao gấp đôi như vậy.

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, "phần lớn các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam dùng các doanh nghiệp phụ trợ do họ mang từ bên ngoài vào Việt Nam, và được hưởng ưu đãi như họ. Với ưu đãi như vậy, thì các ngành phụ trợ ở Việt Nam không thể có cơ hội phát triển được khi chúng ta vẫn chịu mức thuế cao hơn, ban đầu là 25%, sau đó 22%, rồi 17% thuế thu nhập doanh nghiệp... trong khi doanh nghiệp nước ngoài thì 10%".

Sau khi tham quan nhà máy của VinFast, bà thấy rằng tỷ lệ nội địa hóa 60% của hãng xe điện này là hoàn toàn thuyết phục, đồng thời cũng tin rằng con số đó có thể tăng lên hơn 80% sau 2 năm nữa: "Đối với tương lai của VinFast, với mục tiêu 2 năm nữa, 2026 sẽ đạt tỷ lệ nội địa hóa 84%, tôi hoàn toàn tin làm được, vì tất cả những gì VinFast đã làm được trong thời gian vừa qua, so với các doanh nghiệp FDI đã vượt trội rồi. VinFast có hơn 7 năm thôi nhưng đã làm được những điều hơn những hãng đã ở Việt Nam hàng chục năm rồi. Nên cam kết này của VinFast với đất nước Việt Nam sẽ thực hiện được trong 2 năm tới".

Hiện tại, ngành sản xuất ô tô Việt Nam đang gặp phải nhiều thách thức gây khó khăn đối với việc tăng tỷ lệ nội địa hóa. Nổi bật trong đó là quy mô nhỏ lẻ, khả năng cạnh tranh thấp và thiếu liên kết trong chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp nội địa. 

Về vấn đề này, GS-TS Lê Anh Tuấn - Chủ tịch Hội đồng trường Đại học Bách khoa Hà Nội - cho rằng chính vì số lượng nhà cung ứng còn ít nên đang mang lại giá trị không cao cho ngành ô tô trong nước: "Trước đó, số lượng nhà cung ứng rất khiêm tốn, với chỉ 300 doanh nghiệp hỗ trợ cho ngành ô tô với hàm lượng trung bình và thấp. Giá trị mang lại cho Việt Nam còn nhỏ. Tôi tin là với đầu tư bài bản, tỉ lệ nội địa hóa, giá trị mang lại cho Việt Nam sẽ càng ngày càng tăng lên".

Tuy nhiên, khi VinFast thành lập vào năm 2017, hãng đã bắt đầu xây dựng chuỗi cung ứng trong nước, và sau đó dành ra hơn 30% diện tích trong khuôn viên tổ hợp nhà máy ở Hai Phòng để phát triển khu công nghiệp phụ trợ, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tham gia trực tiếp vào chuỗi cung ứng. Đặc biệt, khi quyết định chuyển hướng sang sản xuất xe điện, VinFast đã gia tăng sự chủ động không chỉ về phần cứng mà còn ở phần mềm.

Ông Lê Anh Tuấn đánh giá đây chính là điểm ấn tượng nhất đóng góp và tỷ lệ nội địa hóa cao của VinFast, đồng thời ông cũng cho rằng VinFast có thể giúp mở ra hệ sinh thái lớn hơn nữa cho lĩnh vực sản xuất ô tô tại Việt Nam: "Về cơ chế, nếu có sự đồng hành của VinFast thì tôi tin sẽ tạo ra hệ sinh thái lớn hơn nữa cho ô tô Việt Nam, mở ra tương lai ngành công nghiệp ô tô VN và ngành sản xuất nội địa của VN với sự tiên phong của VinFast.

Về phía VinFast, hãng xe này cũng đã xây dựng một lộ trình để nâng tỉ lệ nội địa hóa lên 84% vào năm 2026 thông qua việc sản xuất và cung ứng trong nước thêm các chi tiết gồm: Ghế xe, dây điện, đèn xe, vành xe, hệ thống phanh - lái, các linh kiện nội thất và ngoại thất, kính gương… Quan trọng nhất là khi VinFast sản xuất được pin điện theo kế hoạch vào năm 2026, đây là linh kiện khó chế tạo và có giá trị cao nhất trong một mẫu xe điện. 

Để đạt được điều đó, nhà sản xuất này đã và đang thực hiện các chiến lược và giải pháp gồm: Phối hợp với các đối tác hiện tại ở Việt Nam nhằm tận dụng mạng lưới doanh nghiệp phụ trợ sẵn có để tối ưu hóa nguồn cung trong nước và giảm tỷ trọng nhập khẩu linh kiện, đồng thời cũng hợp tác với các công ty có chuyên môn về thiết kế, sản xuất các linh kiện phức tạp để chuyển giao công nghệ và cuối cùng là kêu gọi đầu tư FDI với các đói tác nước ngoài.