Dự thảo gồm 4 chương 21 điều hướng dẫn về phạm vi, nguyên tắc giải trình; tiêu chí lựa chọn vấn đề được giải trình, người được yêu cầu giải trình, người tham gia giải trình; nguồn thông tin lựa chọn vấn đề được giải trình; quyết định hoạt động giải trình; trách nhiệm, quyền của người được yêu cầu giải trình, cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan; trình tự, thủ tục tổ chức hoạt động giải trình; thực hiện kết luận vấn đề được giải trình; theo dõi, đôn đốc việc thực hiện kết luận vấn đề được giải trình của Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội.

Giải trình góp phần làm rõ những vấn đề bất cập, bức xúc

Trình bày tờ trình, Tổng Thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường cho biết, kể từ khi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015 được ban hành, hoạt động giải trình tại phiên họp Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội ngày càng được quan tâm triển khai thực hiện và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Tính từ nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIV đến nay đã thực hiện được 31 phiên giải trình.

Việc tổ chức các phiên giải trình đã góp phần làm rõ, giải quyết kịp thời những vấn đề bất cập, bức xúc trong đời sống xã hội, những vấn đề “nóng”, mang tính thời sự, được cử tri và nhân dân quan tâm; qua đó, nâng cao trách nhiệm của các bộ, ngành trong việc tổ chức thi hành Hiến pháp, pháp luật và nâng cao tính công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan nhà nước; đồng thời, tạo chuyển biến tích cực trong công tác quản lý nhà nước trên các lĩnh vực.

Bên cạnh những kết quả đạt được, các quy định về hoạt động giải trình mới chỉ mang tính nguyên tắc, chưa có quy định, hướng dẫn cụ thể về trình tự, thủ tục, trách nhiệm, quyền hạn của các cơ quan, nên việc tổ chức các phiên giải trình cũng còn gặp không ít khó khăn, lúng túng, thiếu thống nhất. Do đó, việc ban hành nghị quyết hướng dẫn là cần thiết để ẩy mạnh và nâng cao chất lượng hoạt động giải trình.

Tham gia ý kiến, Ủy ban Pháp luật nhấn quy trình các bước chuẩn bị, tiến hành, ban hành kết luận phiên giải trình cần khẩn trương, đáp ứng yêu cầu kịp thời xem xét, giải quyết những vấn đề nóng, bức xúc trong xã hội.

Nghị quyết không đặt ra các quy định mới mà cụ thể hóa, hướng dẫn thực hiện quy định trong các luật có liên quan về lựa chọn, quyết định nội dung giải trình, trình tự tổ chức hoạt động giải trình, thực hiện kết luận giải trình, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức có liên quan… tương tự như nghị quyết hướng dẫn hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật và nghị quyết hướng dẫn hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành.

Kết luận giải trình phải rõ trách nhiệm

Về tính chất của hoạt động giải trình, Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành với quan điểm của cơ quan soạn thảo xác định phạm vi hướng dẫn không mở rộng đối với “giải trình” trong công tác xây dựng pháp luật.

Về số lượng tối thiểu phiên giải trình Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội, dự thảo thể hiện tổ chức ít nhất 1 phiên nhưng Ủy ban Pháp luật đề nghị cần phải tổ chức theo chương trình giám sát hằng năm.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho rằng hướng dẫn không thể phân biệt rạch ròi 3 chức năng xây dựng pháp luật, giám sát và quyết định vấn đề quan trong của đất nước, mà giám sát là toàn diện.

Số lượng phiên giải trình cũng không ghi cụ thể mà quy định trong chương trình giám sát hằng năm của Hội đồng dân tộc và các Ủy ban phải có nội dung giải trình.

“Chức năng giám sát phải toàn diện, từ chất vấn, giám sát qua văn bản, báo cáo, thẩm tra, giải trình. Nhiều hay ít phải làm hết, còn bao nhiêu phiên thì lúc tổ chức sẽ tính toán, căn cứ vấn đề thực tiễn” – ông Nguyễn Khắc Định phân tích.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cũng dẫn lời Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh, giải trình phải có kết luận và nội dung kết luận phải sát, rõ trách nhiệm. “Tránh kết luận như không kết luận, kết luận mà không thực hiện được, kết luận xong còn khó hơn” – ông Nguyễn Khắc Định nói và lưu ý kết luận chỉ diễn ra tại phiên giải trình chứ không phải tại phiên làm việc khác.

Sau khi thảo luận, 100% thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội có mặt biểu quyết nhất trí về mặt nguyên tắc; giao Tổng Thư ký Quốc hội chủ trì phồi hợp với các cơ quan tiếp thu, giải trình bằng văn bản trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành trong năm 2023.