“Tòa án là Bao Công”

Chiều 22/11, tại thảo luận ở hội trường về dự án Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi), các đại biểu quốc hội đã có nhiều ý kiến tranh luận với nội dung tòa án có nên chủ trì thực hiện thu thập chứng cứ hay không.

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Đoàn TP.HCM) cho rằng, người dân không có hiểu biết sâu nên cần thiết quy định tòa án thực hiện thu thập chứng cứ nhằm đảm bảo sự khách quan của vụ án, ra phán quyết công bằng cho tất cả các bên. 

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa phân tích, Việt Nam theo hệ dân luật và trong hệ dân luật, Tòa và thẩm phán chủ trì trong việc đánh giá xem xét và cần thiết thì thu thập chứng cứ. 

“Điều kiện của Việt Nam có sự chênh lệch về khoảng cách giàu nghèo, khoảng cách về dân trí, về văn hóa, giữa thành thị và nông thôn. Do đó rất nhiều người dân không có điều kiện tranh tụng một cách đầy đủ và do những khoảng cách ấy, nếu khoán cho các bên tự chiến đấu sẽ rất thiệt thòi cho những người yếu thế”, đại biểu đoàn TP.HCM nói.

Cũng theo đại biểu Trương Trọng Nghĩa, tòa án chủ trì việc thu thập chứng cứ, chứ không mâu thuẫn với các bên tự thu thập chứng cứ. Mỗi bên đều thu thập những chứng cứ có lợi cho mình và giấu đi những chứng cứ bất lợi. Khi các bên không giải quyết được mới tìm đến tòa án, như tìm đến “Bao Công” để ra phán quyết công bằng cho các bên.

Đại biểu nhấn mạnh, sửa luật là để thuận lợi hơn cho người dân, để bảo vệ quyền lợi của người dân tốt hơn hay để thuận lợi hơn cho tòa án? Nếu để thuận lợi hơn cho người dân thì không nên bỏ thẩm quyền thu thập chứng cứ của tòa án.

Cũng bấm nút tranh luận về nội dung này, đại biểu Nguyễn Thanh Sang (Đoàn TP.HCM) cho rằng, Điều 15 khoản 1 quy định tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ là không còn phù hợp với thực tiễn hiện nay.

“Tòa án là cơ quan quyền lực mà thu thập chứng cứ còn khó khăn, huống hồ giao cho người dân. Hiện chúng ta chưa có cơ chế để người dân tự thu thập chứng cứ”, đại biểu nêu rõ.

Theo đại biểu Nguyễn Thanh Sang, từ Pháp lệnh giải quyết các thủ tục dân sự năm 1989 đến Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 và Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 đến nay, đều quy định tòa án có quyền thu thập chứng cứ: “Đây là quy định rất nhân văn và đã đi vào thực tiễn 3-5 năm nay”.

Trong khi đó, nêu ý kiến phát biểu, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp) cho rằng, tòa án cần có trách nhiệm tham gia thu thập chứng cứ. Đại biểu bày tỏ thống nhất với quan điểm tòa án cần có trách nhiệm tham gia thu thập chứng cứ với những trường hợp các bên không thu thập được.

Có khách quan hay không?

Dự án Luật Tổ chức Tòa án nhân dân được sửa đổi theo hướng Tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ. Trong vụ án hình sự, Tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ đã được Cơ quan điều tra, Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiểm sát thu thập, làm rõ tại phiên tòa và kết quả tranh tụng tại phiên tòa để xét xử. 

Trong vụ việc dân sự, vụ án hành chính, Tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ mà các bên đã thu thập, giao nộp cho Tòa án theo quy định của pháp luật tố tụng và kết quả tranh tụng tại phiên tòa để xét xử.

Trong Tờ trình về dự án luật, tòan án Nhân dân tối cao cho rằng, tòa án thu thập chứng cứ rồi sau đó xét xử theo chứng cứ do tự mình thu thập có thể sẽ không khách quan và xem nhẹ các nguồn chứng cứ khác do các bên thu thập. Do vậy, việc điều chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn thu thập tài liệu, chứng cứ của Tòa án nhằm bảo đảm thực hiện đúng nguyên tắc vô tư, khách quan, để Tòa án luôn giữ vai trò là trọng tài và phán xử trên cơ sở chứng cứ mà các bên đưa ra, thực sự tôn trọng nguyên tắc tranh tụng và “việc dân sự cốt ở đôi bên”. 

Nêu ý kiến thảo luận, đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi (Đoàn ĐBQH tỉnh Bến Tre) cho biết, qua tổ chức lấy ý kiến góp ý còn hai loại ý kiến. Thứ nhất, là bày tỏ lo ngại việc giao cho người dân, đương sự tự thu thập và cung cấp chứng cứ sẽ rất khó thực hiện, bởi vì hiện nay ngay cả tòa án thu thập chứng cứ còn gặp rất nhiều khó khăn. Vì vậy, nếu giao cho người dân trách nhiệm này sẽ còn gặp khó khăn hơn, từ đó dẫn đến chậm trễ trong việc giải quyết, không đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. 

Trong điều kiện trình độ dân trí, sự am hiểu pháp luật của người dân như hiện nay, đại biểu cho rằng, nên giữ như quy định Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014.

Thứ hai, cần khẳng định việc thu thập và cung cấp chứng cứ trong vụ án dân sự là trách nhiệm của các bên tham gia tố tụng, không phải là trách nhiệm của tòa án. Tòa án của nhiều quốc gia trên thế giới đều thực hiện như vậy. 

Trước đây, trách nhiệm thu thập, cung cấp chứng cứ là của người tham gia vụ kiện, nhưng đến Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 lại quy định giao về cho tòa án. 

Theo đại biểu, việc tòa án thu thập chứng cứ rồi đánh giá chứng cứ sẽ không đảm bảo tính khách quan. Pháp luật cũng đã có quy định về việc các tổ chức, cơ quan, đơn vị có liên quan cung cấp tài liệu, chứng cứ phục vụ xét xử. 

Do đó, cần xử lý nghiêm các cơ quan chậm cung cấp hoặc cung cấp không đầy đủ để thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật, chứ không lấy việc các cơ quan chậm hoặc không cung cấp tài liệu, chứng cứ để làm lý do giao trách nhiệm này cho tòa án.

Đại biểu đoàn Bến Tre khẳng định, nhiệm vụ của tòa án là xét xử, còn trách nhiệm này là của đương sự. Muốn bảo vệ quyền lợi của mình, muốn thắng kiện thì phải có trách nhiệm cung cấp chứng cứ để chứng minh trước tòa.

Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi đề nghị: “Đây là nội dung rất quan trọng và có tác động rất lớn trong lần sửa đổi này. Vì vậy đề nghị Tòa án nhân dân tối cao có báo cáo đánh giá tác động, giải trình làm rõ thêm vấn đề này để đại biểu quốc hội và người dân có thể an tâm hơn”.

Tranh luận về nội dung này, Đại biểu Lê Thanh Vân (Đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau) cũng cho rằng, đây là những vấn đề lớn, là một trong 3 yếu tố cấu thành thực hiện quyền tư pháp. Theo đại biểu, những vấn đề nêu trên liên quan đến mô hình tổ chức từ trên xuống dưới, do vậy, Ban soạn thảo, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cần rà soát những vấn đề lớn để thảo luận chuyên sâu.

Phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội quan tâm và tranh luận, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình nêu thực tế, một năm giải quyết 600.000 vụ án, nhưng chỉ có 6.000 thẩm phán.

“Người đâu để đi thu thập chứng cứ cho 600.000 vụ án”, ông Bình nói.