LTS: Tròn 25 năm trước, vào ngày 11/7/1995, Việt Nam và Hoa Kỳ chính thức bình thường hóa quan hệ ngoại giao. Đây là một dấu mốc vô cùng quan trọng trong quan hệ hai nước, từ “cựu thù” trở thành “đối tác”, gác lại quá khứ, hướng tới tương lai trên tinh thần tôn trọng lẫn nhau và vì lợi ích chung.

Đài Tiếng nói Việt Nam với vai trò là Đài phát thanh quốc gia đã vinh dự cùng các cơ quan báo chí quốc gia khác phát sóng “Tuyên bố của Thủ tướng Võ Văn Kiệt về việc Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton quyết định bình thường hóa quan hệ với Việt Nam” đầu giờ sáng 12/7/1995.

Những hồi ức của Nhà báo Phan Quang - nguyên Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam dưới đây không chỉ nói về sự tham gia của Đài Tiếng nói Việt Nam mà còn giúp chúng ta hình dung tầm quan trọng của sự kiện bình thường hóa quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ.

Ngày 11/7/1995, tôi nhận được giấy mời của Văn phòng Chính phủ do Phó Chủ nhiệm Lại Văn Cử ký, nội dung đơn giản mấy câu: “Thừa lệnh Thủ tướng Chính phủ, trân trọng mời các đồng chí đến dự cuộc họp của Thủ tướng với lãnh đạo một số báo chí. Thời gian: một buổi, từ 19h30 giờ ngày 11/7/1995. Địa điểm: Phòng số 4 , trụ sở Chính phủ. Đề nghị các đồng chí đến họp đúng giờ, đúng thành phần được mời”.

“Lãnh đạo một số báo chí” chỉ có 5 người: anh Trần Hoàn, Bộ trưởng Bộ Văn hóa-Thông tin; anh Hà Đăng, Trưởng ban Tư tưởng-Văn hóa Trung ương; tôi- Phan Quang - Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam; anh Đỗ Phượng - Tổng Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam và anh Hồ Anh Dũng-Tổng Giám đốc Đài Truyền hình Việt Nam.

Cuộc họp do Thủ tướng Võ Văn Kiệt chủ trì, có sự tham dự của Phó Thủ tướng Nguyễn Khánh.

Ngày 11/7/1995, Tổng thống Mỹ Bil Clinton tuyên bố bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Việt Nam. (ảnh tư liệu)

Ngày 11/7/1995 là ngày Tổng thống Mỹ Bill Clinton ra tuyên bố chính thức bình thường hóa quan hệ với Việt Nam và nâng cấp Văn phòng liên lạc tại Hà Nội thành Tòa Đại sứ. Mỹ có Tổng lãnh sự quán tại thành phố Hồ Chí Minh và dự kiến sẽ có thêm Tổng lãnh sự quán nữa tại Đà Nẵng. Việt Nam đặt Tòa đại sứ tại thủ đô Washington DC, một Tổng lãnh sự quán tại San Francisco (bang California) và một dự kiến tại thành phố Houston (bang Texas).

Mọi người đều biết, sau ngày 30/4/1975, Hoa Kỳ đã cấm vận Việt Nam, ngăn cản các nỗ lực quốc tế giúp Việt Nam khôi phục đất nước bị chiến tranh tàn phá. Mãi gần 20 năm sau, năm 1993, Mỹ mới tuyên bố không ngăn cản các nước khác cho Việt Nam vay tiền trả nợ quốc tế, và đến 1994 Tổng thống Bill Clinton mới bãi bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận Việt Nam.

Mọi người chờ đợi chính quyền do đảng Dân chủ Mỹ chiếm đa số sẽ đi tiếp bước nữa trước khi ông Bill Clinton kết thúc nhiệm kỳ 2 của mình. Còn nhớ năm ấy, tôi đang ngồi trên xe từ một cuộc họp trở về cơ quan thì nhận được điện thoại.

Trưởng Cơ quan đại diện Hãng AFP (Pháp) phỏng vấn về vấn đề Mỹ bãi bỏ cấm vận. Tôi trả lời hoan nghênh quyết định của Tổng thống Mỹ, tuy nhiên bước tiến ấy chưa đủ, Mỹ cần nhanh chóng đi thêm bước nữa. Rất chung. Dù vậy, ngoài tư cách nhà báo, tôi còn trách nhiệm Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội, cấp trên không giao trách nhiệm phát ngôn, nên cẩn thận dặn: “Đó là ý kiến của riêng tôi và tôi tin cũng là ý nghĩ của nhiều người Việt Nam, vì vậy tôi nghĩ AFP không cần nêu tên cụ thể người được phỏng vấn”. Bản tin AFP phát đi ngay chiều hôm đó, chỉ nêu là “một quan chức cao cấp Việt Nam” trả lời.

Đúng giờ, chúng tôi có mặt đông đủ, Thủ tướng Võ Văn Kiệt cùng Phó Thủ tướng Nguyễn Khánh từ phòng bên bước sang. Vấn đề Thủ tướng trao đổi đầu tiên là ta quyết định ngay sau khi Tổng thống Bill Clinton ra tuyên bố, Chính phủ Việt Nam cũng có tuyên bố về sự kiện này, dự kiến vào sáng sớm hôm sau, ta nên thực hiện cách nào qua các phương tiện thông tin đại chúng của Việt Nam.

Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt thông báo quyết định bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa 2 nước Việt Nam - Mỹ sáng 12/7/1995. (ảnh: TTXVN)

Anh Đỗ Phượng là người đầu tiên có ý kiến. Anh đề nghị Thủ tướng nên phát biểu ngay sau tuyên bố của Tổng thống Mỹ, càng sớm càng tốt. Tôi không đồng tình. Do chênh lệch múi giờ, giữa ban trưa bên Mỹ là nửa đêm ở nước ta. Các anh Nguyễn Khánh, Trần Hoàn đều cho là không nên ra tuyên bố vào lúc mọi người Việt Nam đang ngủ. Thủ tướng Võ Văn Kiệt cười: “Tôi cũng phải ngủ chứ. Ta nên làm theo giờ Việt Nam”.

Cuối cùng, mọi người nhất trí Thủ tướng ta nên phát biểu trên Truyền hình Việt Nam và Đài Tiếng nói Việt Nam lúc 8h sáng 12/7/1995. Tôi đề nghị Thủ tướng cho phép Đài TNVN ghi âm trước để đến 8h sáng Đài TNVN có thể cùng lúc công bố trực tiếp lời Thủ tướng trên các làn sóng Đài phát thanh quốc gia.

Cuộc họp xong sớm. Rời Văn phòng Chính phủ, tôi về thẳng cơ quan số 37 và 45 Phố Bà Triệu chỉ đạo Ban Biên tập Thời sự và Ban Biên tập Đối ngoại cách thông tin sự kiện quan trọng này. Ban Thời sự lo việc thu âm trước lời Thủ tướng. Tuy nhiên đầu bản tin phát lúc 5 giờ, chương trình Thời sự 6 giờ đều cần báo trước, mời thính giả đúng 8 giờ sáng 12/7 đón nghe lời Thủ tướng Võ Văn Kiệt phát biểu.

Ban Biên tập Đối ngoại thông tin sớm hơn sự kiện bình thường hóa quan hệ giữa hai nước, tùy thuộc múi giờ từng chương trình tiếng nước ngoài, riêng Chương trình tiếng Anh phát lúc 2h30 sáng 12/7/1995, ngay sau Tuyên bố của Tổng thống Mỹ Bill Clinton.

Từ hai bản Tuyên bố hôm ấy, đến nay đã tròn 25 năm, bên cạnh nhiều chuyển biến quan trọng, riêng kim ngạch thương mại giữa hai nước Việt Nam - Hoa Kỳ đã tăng gấp hơn 120 lần,từ 451 triệu USD năm 1995 lên tới 77,5 tỷ USD năm 2019./.