Bức tranh đa dạng văn hóa Việt Nam

Tại hội thảo khoa học “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng giai đoạn 1975-2025” tổ chức tại Hà Nội vừa qua, TS. Nguyễn Tiến Thư, Phó Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, cho rằng Việt Nam là quốc gia có cấu trúc văn hóa - xã hội phức hợp, thể hiện rõ rệt qua sự phong phú về vùng văn hóa, dân tộc, tôn giáo, phong tục và lối sống.

Có thể phân chia thành ba vùng văn hóa lớn: Bắc bộ, với đồng bằng sông Hồng là trung tâm văn minh nông nghiệp lúa nước, lưu giữ đậm nét văn hóa làng xã, tín ngưỡng thờ thành hoàng, nghi lễ nông nghiệp, các loại hình dân ca như quan họ, ca trù, chèo.

Trung bộ vùng giao thoa giữa Việt - Chăm - Hoa - Khmer, nơi phát triển kiến trúc Chăm, nhã nhạc cung đình Huế, nghệ thuật tuồng, cùng nhiều làng nghề truyền thống.

Nam bộ không gian đa tộc người (Việt, Hoa, Khmer, Chăm) với đời sống cởi mở, năng động, tín ngưỡng phong phú, lễ hội dân gian đặc sắc (Ok Om Bok, Nghinh Ông) và đờn ca tài tử.

Cùng với 54 dân tộc anh em, mỗi cộng đồng dân cư mang đến những sắc thái riêng về trang phục, ẩm thực, dân ca, nhạc cụ đến lễ hội, tri thức dân gian. Văn hóa các dân tộc không chỉ dừng lại ở biểu hiện bề nổi mà còn mang theo cả hệ giá trị, tín ngưỡng, cách ứng xử với thiên nhiên, xã hội và con người

“Đa dạng văn hoá không chỉ là kết quả của địa lý và lịch sử, mà còn là sản phẩm của tiến trình giao lưu văn hóa xuyên vùng, xuyên dân tộc, xuyên thời đại. Trong bối cảnh hiện nay, bức tranh văn hóa Việt Nam vẫn tiếp tục mở rộng về mặt biểu đạt với sự góp mặt của văn hóa đô thị, văn hóa số, văn hóa đại chúng, góp phần làm giàu thêm diện mạo văn hóa dân tộc”, TS Nguyễn Tiến Thư phân tích.

Di sản văn hóa - tài nguyên đặc biệt

TS. Vũ Diệu Trung, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu di sản văn hóa, Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cho rằng, hiện nay trong sự phát triển của kinh tế toàn cầu, di sản văn hóa được coi là một dạng “tài nguyên đặc biệt”.

Thực tế cho thấy, ở địa phương nào làm tốt công tác bảo tồn di sản văn hóa sẽ đáp ứng được nhu cầu về đời sống văn hóa tâm linh của đồng bào thì địa phương đó kinh tế - xã hội phát triển, an ninh quốc phòng cũng được đảm bảo.

Để đạt được điều này, trước hết cần nâng cao nhận thức của người dân về ý thức bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, bởi đây không chỉ là hành động yêu nước mà còn là cách làm phong phú, đa dạng thêm cho văn hóa Việt Nam, đồng thời tạo sức đề kháng trước sự xâm nhập của các yếu tố văn hóa ngoại lai.

Cùng với đó, việc củng cố niềm tin, niềm tự hào dân tộc về bản sắc văn hóa Việt Nam có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Những người cao tuổi trong cộng đồng cần thường xuyên nhắc nhở, khích lệ con cháu tham gia vào quá trình giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Thêm nữa, bảo tồn di sản văn hóa phải gắn liền với việc quảng bá hình ảnh di sản, qua đó thúc đẩy phát triển du lịch, góp phần trực tiếp vào tăng trưởng kinh tế - xã hội của từng địa phương.

Đồng tình với ý kiến trên, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện Văn hóa, Thể thao và Du Lịch Việt Nam cho rằng, trong tiến trình hội nhập quốc tế, tính đa dạng và thống nhất văn hóa không chỉ tạo nên sức sống nội tại của Việt Nam mà còn mở ra khả năng chuyển hóa thành sức mạnh mềm quốc gia.

PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Phương đề xuất triển khai thí điểm tại Hội An nơi được UNESCO công nhận là Đô thị cổ - Di sản Thế giới (1999) và công nhận là Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực Thủ công & Nghệ thuật dân gian (2023), Hội An có điều kiện thuận lợi để trở thành mô hình thí điểm tích hợp di sản - sáng tạo.

Huế được UNESCO công nhận là Quần thể di tích Cố đô (1993), cần xây dựng hồ sơ gia nhập Mạng lưới Thành phố sáng tạo UNESCO trong lĩnh vực Ẩm thực, dự kiến vào năm 2027.

Hà Nội được UNESCO công nhận là Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực Thiết kế (2019), có tiềm năng trở thành thí điểm liên kết di sản với công nghiệp sáng tạo đương đại, nhất là trong thiết kế, thủ công mỹ nghệ và sáng tạo số. Đây là đầu tàu có thể lan tỏa sang các đô thị lớn khác.

Được UNESCO công nhận là Thành phố sáng tạo Âm nhạc (2023), Đà Lạt có thể trở thành thí điểm cho mô hình kết hợp âm nhạc - du lịch sinh thái - nghỉ dưỡng - du lịch mạo hiểm.

“Việc thí điểm thực hiện tại các địa phương này cho thấy khả năng chuyển hóa thống nhất trong đa dạng các biểu đạt văn hóa thành sức mạnh mềm văn hóa mang tính hệ thống dựa trên nguyên tắc: Không chỉ dừng lại ở bảo tồn, mà còn tái định vị di sản để tạo ra giá trị mới. Không chỉ giữ gìn bản sắc, mà còn biến bản sắc thành thương hiệu cạnh tranh quốc tế. Không chỉ quảng bá, mà còn kiến tạo sức hấp dẫn tự thân, khiến di sản và sáng tạo của Việt Nam trở thành nguồn lực mềm có khả năng thuyết phục cộng đồng quốc tế. Đây chính là mấu chốt để Việt Nam biến tiềm năng phong phú thành lợi thế thực sự, đóng góp vào việc nâng cao vị thế Việt Nam”, PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Phương nhận định.

Phát triển văn hóa gắn chặt với quy hoạch phát triển đô thị, hạ tầng, du lịch và công nghiệp sáng tạo

TS. Lê Thị Thu Phượng, Viện Văn hóa và Phát triển coi trọng giải pháp liên kết vùng và cho rằng nên tích hợp quy hoạch văn hóa vùng vào quy hoạch tổng thể phát triển vùng kinh tế - xã hội. Việc phát triển văn hóa cần gắn chặt với quy hoạch phát triển đô thị, hạ tầng, du lịch và công nghiệp sáng tạo trong vùng, tạo điều kiện để văn hóa lan tỏa và phát huy hiệu quả.

Bà Phượng nêu ví dụ về mô hình "một sản phẩm - nhiều điểm đến" đang được phát triển ở các vùng Tây Bắc, Đông Bắc, chương trình “Hành lang văn hóa du lịch sông Hồng”,... đã minh chứng cho việc liên kết không chỉ làm phong phú các sản phẩm văn hóa mà còn tạo sự đồng thuận vùng trong bảo tồn giá trị truyền thống.

Để hình thành các chuỗi giá trị văn hóa vùng thì mỗi vùng cần xác định thế mạnh văn hóa đặc trưng và xây dựng chuỗi sản phẩm gắn kết các địa phương. Ví dụ: Vùng Tây Bắc: chuỗi văn hóa - du lịch - ẩm thực dân tộc thiểu số. Vùng Trung bộ chuỗi di sản thế giới - văn hóa Chămpa - lễ hội dân gian - âm nhạc cung đình. Vùng đồng bằng Sông Cửu Long chuỗi văn hóa sông nước - nghệ thuật đờn ca tài tử - lễ hội truyền thống - chợ nổi.

“Cần thành lập các ban điều phối phát triển văn hóa vùng, có sự tham gia của đại diện các địa phương trong vùng, Bộ VH-TT&DL, các chuyên gia, tổ chức xã hội. Ban này có chức năng xây dựng chiến lược, điều phối hoạt động văn hóa mang tính liên kết, đồng thời giám sát việc triển khai thực tế. Việc quan trọng nữa là thúc đẩy phong trào “người dân làm chủ thể văn hóa”. Cộng đồng dân cư cần được đặt vào vị trí trung tâm trong các hoạt động bảo tồn và phát triển văn hóa. Chỉ khi người dân hiểu, yêu và tự hào với văn hóa của mình, việc liên kết vùng mới trở nên thiết thực và bền vững”, TS. Lê Thị Thu Phượng nói.

Có thể thấy, di sản văn hóa nếu được coi trọng như một “tài nguyên đặc biệt” sẽ góp phần gìn giữ bản sắc dân tộc và thúc đẩy phát triển du lịch, công nghiệp sáng tạo và kinh tế - xã hội, củng cố khối đại đoàn kết dân tộc. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, việc kết hợp hài hòa giữa bảo tồn và sáng tạo, giữa gìn giữ truyền thống và quảng bá hiện đại sẽ giúp văn hóa Việt Nam vươn ra thế giới, góp phần khẳng định vị thế và bản lĩnh Việt Nam trên trường quốc tế.

Văn hóa Việt Nam: Thống nhất trong đa dạng - sức mạnh mềm của dân tộc

VOV.VN - Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, văn hóa trở thành sức mạnh mềm của mỗi quốc gia. Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, đa tôn giáo, đa dạng vùng miền, văn hóa Việt Nam mang tính đa dạng nhưng vẫn duy trì được một nền tảng thống nhất thể hiện qua các giá trị cốt lõi được hun đúc qua hàng nghìn năm lịch sử.