Xuất nhập cảnh là một trong những nội dung thể hiện quyền tự do đi lại của công dân, theo đó công dân có quyền xuất cảnh ra khỏi lãnh thổ Việt Nam hoặc nhập cảnh vào lãnh thổ Việt Nam khi đáp ứng được những điều kiện theo quy định. Trường hợp công dân không đáp ứng được điều kiện về xuất – nhập cảnh thì công dân đó không được phép xuất cảnh hoặc nhập cảnh.

Trong phạm vi bài viết này, luật sư Nguyễn Mạnh Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TNHH Minh Gia (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) phân tích sâu về cấm xuất cảnh và các trường hợp bị cấm xuất cảnh theo quy định pháp luật Việt Nam.

Trên thực tế, theo luật sư Nguyễn Mạnh Tuấn, việc một công dân xuất cảnh ra khỏi lãnh thổ Việt Nam hay nhập cảnh vào lãnh thổ Việt Nam là một hoạt động hết sức bình thường. Đặc biệt, với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế cũng như sự hội nhập với thế giới của Việt Nam như hiện nay thì việc xuất – nhập cảnh lại càng được đẩy mạnh và vô cùng phổ biến.

Theo quy định, công dân Việt Nam được xuất cảnh khi đáp ứng đủ các điều kiện gồm: Có giấy tờ xuất nhập cảnh còn nguyên vẹn, còn thời hạn sử dụng; Có thị thực hoặc giấy tờ xác nhận, chứng minh được nước đến cho nhập cảnh, trừ trường hợp được miễn thị thực. Không thuộc trường hợp bị cấm xuất cảnh, không được xuất cảnh, bị tạm hoãn xuất cảnh theo quy định của pháp luật.

Như vậy, công dân Việt Nam chỉ cần đáp ứng được các điều kiện xuất cảnh theo quy định nêu trên thì có căn cứ để được xuất cảnh ra khỏi lãnh thổ Việt Nam.

Tuy nhiên, theo luật sư Nguyễn Mạnh Tuấn, việc xuất cảnh của công dân cũng bị hạn chế trong một số trường hợp nhất định. Theo quy định về điều kiện xuất cảnh nêu trên thì công dân không thuộc trường hợp bị cấm xuất cảnh, không được xuất cảnh hoặc bị tạm hoãn xuất cảnh. Luật xuất nhập cảnh của công dân Việt Nam lại không đề cập cụ thể trường hợp bị cấm xuất cảnh là những trường hợp nào, hiện nay chỉ quy định chi tiết về các trường hợp tạm hoãn xuất cảnh, cụ thể bao gồm các trường hợp sau:

Bị can, bị cáo; người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố mà qua kiểm tra, xác minh có căn cứ xác định người đó bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự.

Người được hoãn chấp hành án phạt tù, người được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện trong thời gian thử thách, người được hưởng án treo trong thời gian thử thách, người chấp hành án phạt cải tạo không giam giữ trong thời gian chấp hành án theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự.

Người có nghĩa vụ theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự nếu có căn cứ cho thấy việc giải quyết vụ án có liên quan đến nghĩa vụ của họ đối với Nhà nước, cơ quan, tổ chức, cá nhân và việc xuất cảnh của họ ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc để bảo đảm việc thi hành án.

Người phải thi hành án dân sự, người đại diện theo pháp luật của cơ quan, tổ chức đang có nghĩa vụ thi hành bản án, quyết định được thi hành theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự nếu có căn cứ cho thấy việc xuất cảnh của họ ảnh hưởng đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc để bảo đảm việc thi hành án.

Người nộp thuế, người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp đang bị cưỡng chế thi hành quyết định hành chính về quản lý thuế, người Việt Nam xuất cảnh để định cư ở nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài trước khi xuất cảnh chưa hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế theo quy định của pháp luật về quản lý thuế.

Người đang bị cưỡng chế, người đại diện cho tổ chức đang bị cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn.

Người bị thanh tra, kiểm tra, xác minh có đủ căn cứ xác định người đó vi phạm đặc biệt nghiêm trọng và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn.

Người đang bị dịch bệnh nguy hiểm lây lan, truyền nhiễm và xét thấy cần ngăn chặn ngay, không để dịch bệnh lây lan, truyền nhiễm ra cộng đồng, trừ trường hợp được phía nước ngoài cho phép nhập cảnh.

Người mà cơ quan chức năng có căn cứ cho rằng việc xuất cảnh của họ ảnh hưởng đến quốc phòng, an ninh.

Việc tạm hoãn xuất cảnh chỉ được áp dụng đối với các đối tượng thuộc một trong các trường hợp đã được liệt kê trên. Công dân được xuất cảnh khi có quyết định của cơ quan có thẩm quyền xác định mình không còn thuộc các trường hợp bị tạm hoãn xuất cảnh theo quy định.

Theo luật sư Nguyễn Mạnh Tuấn, nếu thuộc diện bị tạm hoãn xuất cảnh ít nhiều sẽ gây ảnh hưởng đến việc đi lại, đặc biệt là với những người thường xuyên phải ra nước ngoài, do đó việc nắm được quy định liên quan đến xuất nhập cảnh là vô cùng cần thiết. Mỗi người nên trang bị cho mình kiến thức cơ bản liên quan đến vấn đề này để tránh các rủi ro cho bản thân.