Báo Điện tử VOV nhận được thắc mắc của một độc giả như sau: "Bố tôi là người đứng tên trong sổ đỏ mảnh đất gia đình tôi đang sinh sống. Năm ngoái bố tôi không may qua đời đột ngột, không để lại di chúc gì. Nay mẹ tôi muốn tách một phần đất trong sổ đỏ cho anh trai tôi. Theo hiểu biết của tôi thì, tôi cũng có quyền thừa kế một phần đất mà bố tôi để lại. Vậy tôi có thể làm hợp đồng uỷ quyền cho mẹ tôi toàn quyền sử dụng và phân chia mảnh đất đó không? Có điều tôi lại đang làm việc ở xa không thể về trực tiếp làm thủ tục công chứng uỷ quyền cho mẹ được, vậy tôi phải làm thế nào?

Liên quan đến tình huống pháp lý trên, Báo Điện tử VOV đã liên hệ tới Luật sư Nguyễn Mạnh Tuấn - Giám đốc Công ty Luật TNHH Minh Gia (Đoàn Luật sư TP Hà Nội), và nhận được lời tư vấn như sau:

Thứ nhất, quy định về tài sản chung của vợ chồng là quyền sử dụng đất

Căn cứ quy định tại khoản 1 Điều 33 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định về tài sản chung của vợ chồng như sau:

“Điều 33. Tài sản chung của vợ chồng

… Quyền sử dụng đất mà vợ, chồng có được sau khi kết hôn là tài sản chung của vợ chồng, trừ trường hợp vợ hoặc chồng được thừa kế riêng, được tặng cho riêng hoặc có được thông qua giao dịch bằng tài sản riêng.”

Theo quy định trên, quyền sử dụng đất của vợ, chồng có được sau khi kết hôn là tài sản chung của vợ, chồng, trừ một số trường hợp luật định. Theo thông tin đã cung cấp, bố của bạn là người đứng tên trên Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (Sổ đỏ) nhưng chưa xác định được đó là tài sản riêng hay tài sản chung của vợ chồng. Trường hợp là tài sản riêng thì bố của bạn sẽ có toàn quyền sử dụng mảnh đất, khi bố bạn mất đi thì toàn bộ mảnh đất đó sẽ được xác định là di sản thừa kế của bố bạn. Trường hợp là tài sản chung thì bố của bạn chỉ có quyền đối với một nửa mảnh đất, phần còn lại thuộc quyền sử dụng của mẹ bạn, khi bố bạn mất đi thì một nửa mảnh đất đó sẽ được xác định là di sản thừa kế của bố bạn.

Thứ hai, quy định về phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất

Theo quy định của pháp luật dân sự, di sản thừa kế của người đã chết sẽ được chia theo di chúc, nếu không có di chúc hoặc di chúc không hợp pháp thì chia theo pháp luật.

Căn cứ quy định tại Điều 651 Bộ luật Dân sự (BLDS) 2015 về người thừa kế theo pháp luật như sau:

“Điều 651. Người thừa kế theo pháp luật

1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.”

Theo quy định trên, người thừa kế theo pháp luật sẽ được hưởng di sản thừa kế theo hàng thừa kế, những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau. Theo đó, hàng thừa kế thứ nhất của bố bạn được xác định bao gồm: vợ, cha mẹ và con, những người này phải còn sống tại thời điểm bố bạn mất. Những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất của bố bạn cần họp mặt thỏa thuận với nhau về việc phân chia di sản thừa kế, thỏa thuận này cần phải được lập thành văn bản có công chứng. Trường hợp một trong những người thừa kế không có mặt để lập phân bản phân chia di sản thừa kế thì có thể ủy quyền cho người khác đại diện mình thực hiện thủ tục trên.

Thứ ba, quy định về ủy quyền thực hiện thủ tục phân chia di sản thừa kế

Bạn là người thuộc hàng thừa kế thứ nhất, muốn chuyển giao phần di sản mình được nhận cho mẹ nhưng lại ở xa không về được nên cần ủy quyền cho người khác đại diện bạn để thực hiện các quyền của bạn.

Căn cứ quy định tại khoản 3 Điều 141 BLDS 2015 về phạm vi đại diện như sau:

“Điều 141. Phạm vi đại diện

3. Một cá nhân, pháp nhân có thể đại diện cho nhiều cá nhân hoặc pháp nhân khác nhau nhưng không được nhân danh người được đại diện để xác lập, thực hiện giao dịch dân sự với chính mình hoặc với bên thứ ba mà mình cũng là người đại diện của người đó, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.”

Theo quy định trên, một cá nhân không được nhân danh người được đại diện để xác lập, thực hiện giao dịch dân sự với chính mình. Việc thỏa thuận phân chia di sản thừa kế được coi là một giao dịch dân sự giữa những người thừa kế để phân chia tài sản của người chết để lại. Đối với trường hợp của bạn, mẹ của bạn vừa tham gia thỏa thuận phân chia di sản thừa kế với tư cách cá nhân, vừa đại diện bạn để thực hiện việc thỏa thuận phân chia di sản thừa kế với chính mình và những người thừa kế khác là trái với quy định về phạm vi đại diện. Theo đó, bạn không thể ủy quyền cho mẹ đại diện mình để tham gia việc phân chia di sản thừa kế. Bạn có quyền ủy quyền cho người khác thay mặt mình để tham gia thỏa thuận phân chia di sản thừa kế nhưng người này không được là một trong những người được hưởng di sản thừa kế của bố bạn.

Để ủy quyền cho người khác đại diện mình thỏa thuận phân chia di sản thừa kế, bạn cần đến tổ chức hành nghề công chứng nơi mình đang cư trú lập Hợp đồng ủy quyền công chứng. Theo quy định tại khoản 2 Điều 55 Luật Công chứng 2014, trong trường hợp bạn (bên ủy quyền) và bên được ủy quyền không thể cùng đến một tổ chức hành nghề công chứng thì bạn có quyền yêu cầu tổ chức hành nghề công chứng nơi mình cư trú công chứng hợp đồng ủy quyền; bên được ủy quyền yêu cầu tổ chức hành nghề công chứng nơi họ cư trú công chứng tiếp vào bản gốc hợp đồng ủy quyền này, hoàn tất thủ tục công chứng hợp đồng ủy quyền.

Sau khi thực hiện xong thủ tục phân chia di sản thừa kế, nếu những người thừa kế khác đều đồng ý tặng cho toàn bộ phần của mình được hưởng cho mẹ của bạn thì mẹ bạn sẽ có toàn quyền sử dụng mảnh đất rồi sau đó thực hiện thủ tục tách thửa một phần cho anh trai của bạn.

Lưu ý rằng việc tách thửa phải đảm bảo các điều kiện theo quy định của pháp luật đất đai./.