Nhiều kết quả song giải ngân vẫn chậm

Trình bày báo cáo, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê Kđăm – Phó trưởng đoàn thường trực đoàn giám sát của Quốc hội cho biết, CTMTQG xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021-2025 có tổng kinh phí tối thiểu (số làm tròn) là 196.332 tỷ đồng và thực hiện trên địa bàn 63 tỉnh.

Tính đến ngày 30/6/2023, cả nước có 6.022/8.177 xã (73,65%) đạt chuẩn NTM, 1.331 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và 176 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu; có 263/644 đơn vị cấp huyện (40,8%) được công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn NTM; 19 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có 100% số xã đạt chuẩn NTM, 8 tiêu chí được đánh giá là gần đạt được mục tiêu.

Đoàn giám sát nhận định, nguồn vốn đầu tư phát triển ngân sách trung ương phân bổ chậm, tỷ lệ đối ứng còn cao gây khó khăn cho một số địa phương, nhất là các tỉnh nghèo.

Tiến độ giải ngân kế hoạch vốn ngân sách trung ương năm 2022 và giai đoạn 2021-2025 còn chậm so với yêu cầu; khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp không cao; việc huy động nguồn lực người dân và doanh nghiệp tham gia xây dựng NTM rất hạn chế, chủ yếu là từ công lao động và hiến đất làm đường.

Bên cạnh đó vẫn còn những vi phạm trong quản lý tài chính.

Trong khi đó CTMTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 có tổng nguồn vốn tối thiểu là 75.000 tỷ đồng (vốn ngân sách trung ương 48.000 tỷ đồng; vốn ngân sách địa phương 12.690 tỷ đồng, vốn huy động hợp pháp khác là 14.310 tỷ đồng) với 7 dự án, kết cấu thành 2 dự án độc lập và 5 dự án với 11 tiểu dự án, được thực hiện trên địa bàn 63 tỉnh.

Đoàn cho biết tổng nguồn vốn thực hiện chương trình từ tháng 12/2021 đến năm 2023 là 23.130,261 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 30,84% tổng nguồn vốn 5 năm, trong đó chủ yếu là nguồn vốn ngân sách trung ương chiếm khoảng 95%. Vốn nhận ủy thác từ ngân sách địa phương đến 30/6/2023 lũy kế là 34.527 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng 10,8%.

Bước đầu chương trình đã đạt được một số kết quả tích cực, đời sống người nghèo, hộ cận nghèo, địa bàn nghèo có bước cải thiện, nâng cao.

Tuy vậy, việc phân bổ ngân sách có nội dung còn chậm, năm 2022 chưa được phân bổ 700 tỷ đồng từ ngân sách trung ương cho tiểu dự án 2 - Cải thiện dinh dưỡng thuộc dự án 3 (100 tỷ đồng) và dự án 5 - Hỗ trợ nhà ở người có công với cách mạng thuộc hộ nghèo  (600 tỷ đồng). 

Đầu tư xây dựng còn dàn trải, nhỏ lẻ, một số dự án  mức vốn thấp; phân bổ vốn hằng năm chưa cân đối, hài hòa, nhất là vốn sự nghiệp; việc lồng ghép vốn còn nhiều khó khăn, vướng mắc, thực hiện chưa hiệu quả.

Kết quả giải ngân vốn đầu tư công ước đến 31/8/2023 đạt 31,9% kế hoạch. Kết quả thực hiện các dự án, tiểu dự án năm 2022 và 6 tháng đầu năm 2023 còn khá “khiêm tốn”.

Còn CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi có kinh phí tối thiểu 137.664 tỷ đồng, gồm 10 dự án, 14 tiểu dự án, thực hiện trên địa bàn 49 tỉnh. 

Báo cáo giám sát cho thấy kết quả giải ngân từ năm 2021-2023 đã hoàn thành và thanh toán vốn Trung ương đạt 18,9% so với kế hoạch trung hạn, trong đó vốn đầu tư phát triển 19,5%; vốn sự nghiệp 12,3%.

Mặc dù còn nhiều khó khăn trong triển khai thực hiện, nhưng theo báo cáo của Chính phủ tỷ lệ hộ nghèo DTTS năm 2022 giảm 3,4%, đạt và vượt mục tiêu kế hoạch giao; nhiều chỉ tiêu về hạ tầng, kinh tế-xã hội khác cơ bản đều đạt so với mục tiêu của chương trình. Chính phủ cam kết hoàn thành giải ngân 100% vốn và đạt được các chỉ tiêu đặt ra trong Nghị quyết Quốc hội đến năm 2025.

Song, theo đoàn giám sát, giải ngân của chương trình đến nay đạt rất thấp.

Cần Quốc hội tháo gỡ

Thảo luận về nội dung này, Phó Chủ tịch thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao sự nỗ lực của đoàn giám sát, nhất là khi phạm vi giám sát cả 3 chương trình rất rộng, nhiều đầu mối với hơn 100 dự án, tiểu dự án.

Ông nhấn mạnh, báo cáo giám sát cần bám sát các yêu cầu: Đánh giá, nhận định khách quan, chính xác, cơ sở thực tiễn thuyết phục, phù hợp với kiến nghị, đề xuất. Số liệu dẫn chứng vừa khái quát, vừa cụ thể minh chứng cho đánh giá. Chỉ ra được trách nhiệm cụ thể của các cơ quan để giải trình, làm rõ nguyên nhân chủ quan và khách quan của từng hạn chế, bất cập. Cuối cùng là đề xuất các giải pháp khả thi.

Dẫn số liệu cả Trung ương và địa phương ban hành trên 300 văn bản hướng dẫn, song có một số chưa thống nhất dẫn đến lúng túng khi thực hiện, chưa phù hợp thực tế, Phó Chủ tịch thường trực Quốc hội đặt vấn đề phải chăng chính điều này gây chồng chéo, cản trở giải ngân vốn đầu tư cũng như lồng ghép chương trình còn khó khăn. Do đó, vấn đề quan trọng là tới đây sửa cái gì, sửa chỗ nào để các chương trình chạy thông suốt.

“Báo cáo và dự thảo nghị quyết cần chỉ rõ hơn khả năng hoàn thành kế hoạch đến đâu. Mục tiêu khả năng đạt được đến đâu. Mục tiêu nào khó mà dự báo không thể đạt được” – ông Trần Thanh Mẫn đề nghị, đồng thời nêu đầy đủ địa phương, bộ, ngành nào làm tốt cũng như chưa tốt để có hướng giải quyết.

“Giám sát này không sợ mích lòng. Cái nào tốt hay hạn chế phải nêu ra để kiến nghị cơ chế, tổ chức bộ máy, thực hiện từ Trung ương đến địa phương” – ông nói.

Báo cáo thêm tại phiên làm việc, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang cho rằng qua cuộc giám sát “vỡ ra nhiều điều mà chưa nghĩ tới hoặc nghĩ đơn giản hơn, cần khắc phục thời gian tới”, đồng thời nhấn mạnh trách nhiệm chung là tiếp tục hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý để thực hiện thành công vì ý nghĩa lớn lao của 3 chương trình và kỳ vọng của người dân.

Đề cập vấn đề giải ngân, Phó Thủ tướng cho biết “phần vốn địa phương đã xài hết”, song vốn Trung ương, trong đó vốn sự nghiệp chiếm tỷ lệ lớn nhưng hiện nay rất vướng và cần Quốc hội tháo gỡ theo thẩm quyền.

Chính phủ tiếp thu ý kiến của đoàn giám sát và Ủy ban Thường vụ Quốc hội để hoàn thiện nội dung trình Quốc hội tại kỳ họp tới. Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang tin rằng sẽ đủ thời gian để nỗ lực cố gắng hoàn thành mục tiêu vào cuối nhiệm kỳ.

Kết luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cũng lưu ý vấn đề tăng cường phân cấp, xác định rõ trách nhiệm các cấp, các ngành và địa phương; tăng cường công khai, minh bạch, giám sát. Khó khăn trong giải ngân, chuyển nguồn cần tháo gỡ ngay.