Hà Nội phấn đấu hàng năm thu hút khoảng 20.000 lao động nông thôn tham gia học nghề ở các cấp trình độ thuộc lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, góp phần nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên 80%. Trong đó, tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ trên địa bàn thành phố đạt 60% vào năm 2030.

TS. Nguyễn Minh Phong, nguyên Trưởng phòng Nghiên cứu Kinh tế, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội cho biết, Hà Nội đang trong quá trình đô thị hóa nhanh, kéo theo nhu cầu đào tạo nghề cho hàng chục nghìn lao động nông nghiệp, nông thôn. Việc thành phố đặt mục tiêu đào tạo trên 20.000 người là có cơ sở, phản ánh nhu cầu thực tế từ thị trường lao động. Đây cũng là minh chứng cho sự quan tâm của lãnh đạo thành phố trong quá trình thúc đẩy phát triển kinh tế gắn với chuyển dịch cơ cấu lao động.

Tuy nhiên, đánh giá chất lượng và hiệu quả công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn hiện nay vẫn là một bài toán không dễ giải. Theo TS. Phong, việc đào tạo nghề cho khu vực này đã được triển khai từ lâu và diễn ra rộng khắp cả nước, trong đó Hà Nội là một trong những địa phương triển khai khá tích cực. Nhiều dự án đã mang lại kết quả khả quan, đặc biệt là các mô hình gắn kết đào tạo nghề với phát triển làng nghề, truyền nghề hay đào tạo nghề mới phục vụ tái cơ cấu nông nghiệp.

Hiệu quả thực sự lại phụ thuộc rất lớn vào điều kiện cụ thể của từng địa phương. Những nơi có sẵn làng nghề, thị trường tiêu thụ và nhu cầu học nghề rõ ràng thì dễ đạt kết quả tích cực. Ngược lại, ở các vùng thuần nông, thiếu nền tảng nghề nghiệp và thị trường tiêu thụ, việc đào tạo nghề để thích ứng với nhu cầu xã hội lại gặp nhiều hạn chế. Nguyên nhân đến từ cả hai phía: chất lượng đào tạo chưa cao và năng lực tiếp nhận nghề mới của người lao động còn hạn chế, trong khi thị trường việc làm lại khắt khe.

“Một trong những vướng mắc lớn hiện nay là sự thiếu gắn kết giữa chương trình đào tạo với nhu cầu thực tế của thị trường. Nhiều chương trình được xây dựng hình thức, mang tính phong trào hoặc kế thừa mô hình cũ mà chưa xuất phát từ nhu cầu thật sự của người lao động và doanh nghiệp. Người học nhiều khi cảm thấy sau khi hoàn thành khóa học vẫn khó xin được việc làm, khiến họ thiếu động lực tham gia. Ngoài ra, nguồn lực đầu tư, cả về ngân sách lẫn thời gian đào tạo, còn hạn chế, chưa đủ để hình thành kỹ năng nghề thực thụ cho người lao động”, ông Nguyễn Minh Phong nêu lên thực tế.

Theo TS. Phong, để nâng cao hiệu quả đào tạo nghề cho lao động nông thôn, cần xác định đây là nhiệm vụ chính trị của cả hệ thống chính trị. Quan điểm này phải được quán triệt từ cấp thành phố đến các đơn vị đào tạo, với trách nhiệm rõ ràng cho người đứng đầu. Nội dung, thời lượng và hình thức đào tạo cần được xây dựng dựa trên khảo sát thực tế, tham khảo nhu cầu từ doanh nghiệp và người lao động, thay vì lập kế hoạch mang tính hình thức để giải ngân ngân sách. Chính sách của trung ương và địa phương cũng cần được điều chỉnh theo hướng này, nhằm đảm bảo sự phù hợp với thị trường và tính hiệu quả trong thực tiễn.

Khắc phục rào cản, nâng chất lượng đào tạo nghề nông thôn

NGƯT, TS Phạm Xuân Khánh, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội cho biết, Hà Nội đang triển khai mục tiêu “thu hút khoảng 20.000 lao động nông thôn mỗi năm tham gia học nghề” nhằm đổi mới đào tạo nghề gắn với nông nghiệp xanh, nông nghiệp hữu cơ, công nghệ cao, kỹ năng số, hướng tới nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên 80%, trong đó lao động có bằng cấp, chứng chỉ chiếm 60% vào năm 2030.

Theo ông Khánh, chương trình đào tạo 20.000 lao động nông thôn/năm của Hà Nội là phù hợp và mang tính chiến lược trong bối cảnh chuyển đổi kinh tế - xã hội, phản ánh nhu cầu thực tiễn của việc chuyển dịch cơ cấu lao động, nâng cao thu nhập, hướng đến nền kinh tế xanh, hiện đại.

Mục tiêu tổng là 20.000 người/năm, tuy nhiên, riêng đào tạo nghề nông nghiệp trong năm 2024 mới đạt 5.740 người (trình độ sơ cấp và dưới 3 tháng). Điều này cho thấy, phần lớn còn lại thuộc các nghề phi nông nghiệp, phản ánh nhu cầu chuyển đổi cơ cấu lao động trên địa bàn.

TS. Phạm Xuân Khánh cho rằng, mục tiêu đào tạo 20.000 lao động nông thôn mỗi năm vừa là con số tham vọng, vừa bám sát định hướng phát triển. Song hiện thực ở mảng nông nghiệp còn thấp (khoảng 5.000 - 6.000 người). Giai đoạn 2010 - 2020, đã có hơn 9,6 triệu lao động nông thôn được đào tạo nghề, trong đó khoảng 65% học nghề phi nông nghiệp. Sau đào tạo, hơn 80% người học có việc làm mới hoặc cải thiện thu nhập. Một nghiên cứu từ dữ liệu điều tra lao động 2015 - 2016 cho thấy, học nghề giúp tăng thu nhập trung bình từ 1,2 - 2,1 triệu đồng/tháng, đồng thời khả năng có việc làm chính thức cao hơn 0,39 - 2,2% so với chưa học nghề.

Thực tế tại xã Võ Nhai (Thái Nguyên), từ 2021 - 2024, tỷ lệ lao động nông thôn qua đào tạo nghề tăng từ khoảng 37% lên trên 60%. Nhiều học viên sau khóa học trở thành chủ nghề, tạo việc làm tại địa phương, đặc biệt trong lĩnh vực cơ khí, thú y, nông nghiệp dịch vụ.

Cũng theo ông Khánh, đào tạo nghề giúp giảm tỷ trọng lao động nông nghiệp, tăng lao động công nghiệp - dịch vụ. Hiện nay, khu vực nông nghiệp vẫn sử dụng tỷ lệ lao động lớn nhưng năng suất thấp. Khi được đào tạo nghề, người lao động có thể chuyển sang dịch vụ, cơ khí, xây dựng, chế biến…, giảm phụ thuộc vào đất đai, giảm sức ép sản xuất nông nghiệp và góp phần hiện đại hóa nông thôn. Cùng với đó, kinh tế nông thôn phát triển theo mô hình đa ngành, người học nghề có thể mở xưởng, dịch vụ sửa chữa, vận tải, nghề thủ công hoặc làm việc tại cụm công nghiệp, khu công nghệ cao, từ đó thúc đẩy tái cơ cấu kinh tế từ “thuần nông” sang “nông - công - thương - dịch vụ” đa dạng hơn, nâng cao giá trị kinh tế địa phương.

Theo thống kê, lao động qua đào tạo có thu nhập cao hơn 1,2 - 2 triệu đồng/tháng so với trước khi học nghề. Đây là yếu tố quan trọng giúp giảm nghèo bền vững, hạn chế lao động “ly nông, ly hương” tự phát, phát triển lực lượng lao động có tay nghề ngay tại địa phương. Mục tiêu đào tạo 20.000 người/năm cũng nhằm chuẩn bị nguồn nhân lực kỹ thuật phục vụ các dự án đầu tư, khu đô thị, công nghiệp phụ trợ, giúp người dân địa phương tham gia chuỗi giá trị mới, không bị “gạt ra ngoài”.

Ông Khánh nhấn mạnh, mục tiêu này không chỉ là con số kỹ thuật mà là đòn bẩy chiến lược để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động, phát triển nông thôn bền vững, hiện đại, tăng năng suất, thu nhập và chất lượng sống. Nếu gắn với chính sách hỗ trợ khởi nghiệp, kết nối doanh nghiệp, đào tạo sát thực tế, mục tiêu này sẽ góp phần quan trọng xây dựng nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu.

Tuy nhiên, việc thu hút lao động nông thôn đi học nghề hiện còn gặp nhiều khó khăn như tâm lý ngại học, chưa thấy lợi ích rõ ràng; nhiều lao động trung niên ngại thay đổi hoặc cho rằng “nghề nông là ổn định”; lo ngại học xong không có việc. Chương trình đào tạo ở một số nơi chưa sát nhu cầu thị trường, thời lượng ngắn, thiếu thực hành, thiếu trang thiết bị, chưa gắn kết với đầu ra. Khó khăn kinh tế cũng là rào cản khi lao động nghèo không thể bỏ thời gian đi học mà không có thu nhập. Thông tin về các lớp học nghề chưa được tuyên truyền hiệu quả, cơ sở đào tạo ở xa, thời gian học chưa linh hoạt. Tâm lý “chuộng bằng cấp” khiến cả người học và phụ huynh chưa coi trọng học nghề.

Một số người đi học chỉ vì phong trào hoặc để nhận hỗ trợ, thiếu quyết tâm, dẫn tới học qua loa, không áp dụng sau đào tạo, làm giảm chất lượng đầu ra. Người “ngại đổi mới” thường không sẵn sàng rời khỏi nghề nông hoặc chuyển sang công việc mới dù đã được đào tạo, gây lãng phí nguồn lực và giảm niềm tin vào chương trình.

Để nâng cao hiệu quả, ông Khánh đề xuất, cần điều chỉnh chính sách theo hướng “lấy người học làm trung tâm”; tăng hỗ trợ chi phí học và sinh hoạt cho hộ nghèo, cận nghèo, người dân tộc thiểu số, người mất đất sản xuất; bổ sung hỗ trợ sau đào tạo như cung cấp dụng cụ làm nghề, vốn khởi nghiệp, hỗ trợ thuê mặt bằng, kết nối tiêu thụ sản phẩm. Hình thức đào tạo cần linh hoạt theo mùa vụ, kết hợp học trực tuyến và thực hành.

“Cần cơ chế ràng buộc trách nhiệm ba bên: trường - doanh nghiệp - địa phương. Cơ sở đào tạo cần khảo sát nhu cầu thực tế, thiết kế chương trình ngắn gọn, sát thực tiễn, “có việc làm sau đào tạo”. Doanh nghiệp được khuyến khích tham gia bằng chính sách thuế, tài chính; chính quyền địa phương đóng vai trò cầu nối tuyển sinh, giám sát, hỗ trợ chính sách, đảm bảo đầu ra”, TS. Phạm Xuân Khánh cho hay.

Chuyển dịch cơ cấu lao động: Học nghề lên ngôi

VOV.VN - Trước làn sóng chuyển dịch mạnh mẽ của thị trường lao động, học nghề đang trở thành lựa chọn thiết thực của nhiều bạn trẻ. Giáo dục nghề nghiệp dần khẳng định vai trò là cầu nối giữa nhà trường và doanh nghiệp, đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng và thay đổi cách nhìn của xã hội về giá trị nghề nghiệp.